ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, ΕΝΑ «ΑΓΝΩΣΤΟ» ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, ΕΝΑ «ΑΓΝΩΣΤΟ» ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ

Ο Χρυσός Αιώνας του Περικλή, οφείλεται στη Δημοκρατία. Όμως ο Αριστοτέλης και οι Αρχαίοι Έλληνες όριζαν τη Δημοκρατία με ένα τελείως διαφορετικό τρόπο από ό,τι σήμερα. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, Δημοκρατία υπάρχει,  «όταν το πλήθος είναι κύριο, κυρίαρχο» (Αριστοτέλης, Πολιτικά, 1279b 21) και  όταν «οι άρχοντες είναι κληρωτοί» (Αριστοτέλης, Πολιτικά, 1294b 8-9).

Αναλυτικότερα. Υπάρχουν τρία είδη πολιτευμάτων, σύμφωνα με την αρχαία ελληνική πολιτική σκέψη: η Δημοκρατία, η Ολιγαρχία και η Μοναρχία

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Η λέξη «δημοκρατία» (από τις λέξεις δήμος+κράτος, δήμος=λαός, κράτος=δύναμη) σημαίνει τη δύναμη του λαού. Στη Δημοκρατία οι άνθρωποι που έχουνπολιτειακά δικαιώματα ονομάζονται πολίτες και έχουν την ίδια πιθανότητα πρόσβασης στο Δικαστικό και στο Αρχικό. Είναι σαφές πως τα πολιτειακά δικαιώματα δίνουν στον πολίτη ενεργητικό ρόλο μέσα στην πολιτεία.

Οι πολίτες αποτελούν ένα και μόνο σύνολο. Το σύνολο αυτό ονομάζεται Δήμος. Στο Αττικό Δίκαιο οι έννοιες «δήμος», «πλήθος» και «οι πολλοί» είναι ταυτόσημες. Ο Δήμος είναι η μία και μοναδική ομάδα-πηγή εξουσίας. Θα πρέπει να τονίσουμε ότι ο κύριος τρόπος ανάδειξης των αρχόντων ήταν η κλήρωση· γιατί αυτή εξασφαλίζει τη λαϊκή κυριαρχία, την κυριαρχία του Λαού, του Δήμου στην πράξη κι όχι μόνο στη θεωρία. Γιατί η κλήρωση έχει στόχο να δείξει ότι όλοι οι πολίτες είναι ικανοί να ασκήσουν εξουσία. Κι ακόμα η κλήρωση εισάγει το μη προβλέψιμο του άρχοντα, πράγμα το οποίο μειώνει τις περιπτώσεις διαφθοράς. Χαρακτηριστικό είναι πως στην αρχαία Αθήνα τα 99,14% των αρχόντων ήταν κληρωτοί. ’λλος θεσμός που ενισχύει το αδιάφθορο του άρχοντα στη Δημοκρατία είναι η κανονική λογοδοσία στο τέλος της θητείας, η «ευθυνοσία», κατά την αρχαία ελληνική ορολογία.

Η πολιτεία, το πολίτευμα, η οργάνωση της εξουσίας, διακρίνεται σε τρία τμήματα: το Νομοθετικό, το Δικαστικό και το Διοικητικο-Εκτελεστικό. Ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί τους όρους «μόρια της πολιτείας» και τα ονομάζει το «βουλευόμενον», «το περί τας αρχάς» και τρίτο το «δικάζον». Εμείς με βάση τον Αριστοτέλη θα προτείναμε στη θέση του όρου «Διοικητικο-Εκτελεστικό» τον όρο «Αρχικό».

Το Νομοθετικό μόριο είναι το Ανώτατο Πολιτειακό Όργανο. Σε αυτό ανήκουν ισόβια όλοι όσοι έχουν πολιτειακά δικαιώματα. Δηλαδή όλοι όσοι ανήκουν στο Δήμο έχουν ισόβια το δικαίωμα να ψηφίζουν για τη θέσπιση, τη διαφοροποίηση και την κατάργηση κάποιου νόμου.

Και φυσικά έχουν και το δικαίωμα να προτείνουν κάποιο νόμο. Η κάθε απόφαση που αφορά την πολιτεία παίρνεται από αυτό το μόριο. Ποτέ από ένα ή λίγα πρόσωπα.

Στο Δικαστικό μόριο γίνονται δεκτοί με κλήρωση όλοι όσοι ανήκουν στο Δήμο. Η θητεία είναι ενιαύσια (μονοετής) και επαναλήψιμη.

Στο Αρχικό μόριο γίνονται δεκτοί με κλήρωση στα διάφορα αξιώματα όλοι όσοι ανήκουν στο Δήμο. Η θητεία είναι ενιαύσια αλλά μη επαναλήψιμη.

Στη Δημοκρατία τα τρία μόρια της πολιτείας-εξουσίας διακρίνονται σαφώς ανάμεσά τους και η ιεραρχία τους είναι 1. Νομοθετικό, 2. Δικαστικό, 3. Αρχικό.

Είναι σαφές ότι στη Δημοκρατία οι πολίτες δε χωρίζονταν σε ΑΡΧΟΝΤΕΣ καιΑΡΧΟΜΕΝΟΥΣ και δεν υπήρχε επαγγελματισμός στην εξουσία.

ΟΛΙΓΑΡΧΙΑ Η λέξη «ολιγαρχία» (από τις λέξεις ολίγος+αρχή) σημαίνει την αρχή, την εξουσία των ολίγων, των λίγων. Ο κύριος τρόπος ανάδειξης των αρχόντων είναι η εκλογή, γιατί έτσι εξασφαλίζεται η κυριαρχία των λίγων, ενώ συνάμα δίνεται η εντύπωση πως έτσι εκφράζεται η λαϊκή κυριαρχία, η κυριαρχία του Λαού, του Δήμου. Γιατί η εκλογή δεν έχει στόχο βέβαια να αναφανούν οι ικανότεροι, αλλά έχει στόχο να πεισθούν οι πολλοί πως είναι ανίκανοι κι έτσι η εξουσία να ασκείται από τους λίγους, με τη φαινομενική συγκατάβαση των πολλών.

Επειδή ειδικά η σύγχρονη  η Ολιγαρχία, θέλοντας να περνάει για Δημοκρατία, σφετερίζεται το όνομά της.

Γιατί θα πρέπει να επισημάνουμε πως η Ολιγαρχία χωρίζεται σε δύο κατηγορίες: σε εκείνη της Ελληνικής Αρχαιότητας και τη σύγχρονη Ολιγαρχία και έχουν μια σαφή διαφορά. Η αρχαία ελληνική Ολιγαρχία ήταν συρρικνωμένη Δημοκρατία, ενώ σύγχρονη Ολιγαρχία είναι συρρικνωμένη Μοναρχία.

Όμως η αρχαία ελληνική Ολιγαρχία, αν και συρρικνωμένη Δημοκρατία, δε δίσταζε να αυτοαποκαλείται Ολιγαρχία. Σαν Ολιγαρχία λοιπόν  δε διέκρινε τα μόρια της πολιτείας-εξουσίας, όπως γινόταν στη Δημοκρατία. Παρ όλα αυτά το Ανώτατο Πολιτειακό Όργανο ήταν και στην αρχαία ελληνική ΟΛιγαρχία η Λαϊκή Συνέλευση.  Έτσι μπορεί η Σπάρτη να ήταν η ακραιφνέστερη Ολιγαρχία της Ελληνικής Αρχαιότητας, όμως η Απέλλα, η συνέλευση των πολιτών της, ήταν πάντα το Ανώτατο Πολιτειακό της Όργανο. Κι ακόμα γίνονταν δεκτοί με εκλογή στα διάφορα αξιώματα όλοι όσοι ανήκαν στο Δήμο, η θητεία ήταν ενιαύσια και μη επαναλήψιμη και υπήρχεκαι η λογοδοσία.

Έτσι και στην αρχαία ελληνική Ολιγαρχία οι πολίτες δε χωρίζονταν σε άρχοντες και αρχόμενους και δεν υπήρχαν ποτέ επαγγελματίες πολιτικοί.

Αντίθετα η σύγχρονη Ολιγαρχία αν και συρρικνωμένη Μοναρχία αυτοαποκαλείται Δημοκρατία.

Η σύγχρονη Ολιγαρχία προέρχεται από την προσπάθεια να συρρικνωθεί, να περιορισθεί, η Μοναρχία. Συμβατική ημερομηνία αυτής της προσπάθειας μπορούμε να θεωρήσουμε τις 15 Ιουνίου 1215, όταν οι ’γγλοι ευγενείς υποχρέωσαν τον Ιωάννη τον Ακτήμονα να παραχωρήσει τη Magna Charta Libertatum, τη μητέρα των σύγχρονων Συνταγμάτων. Κι ακριβώς λοιπόν, επειδή η σύγχρονη Ολιγαρχία είναι συρρικνωμένη Μοναρχία, τα τρία μόρια της πολιτείας-εξουσίας αν και διακρίνονται θεωρητικά, στην πράξη αλληλεμπλέκονται και η δημοκρατική ιεραρχία έχει αναστραφεί: 1. Αρχικό, 2. Δικαστικό,3. Νομοθετικό. Έτσι στη σύγχρονη Ολιγαρχία το Αρχικό επισκιάζει και διαφεντεύει τα άλλα δύο. Για παράδειγμα, ο δικαστής διορίζεται ισόβια από το Αρχικό και λογοδοσία γενικά το Αρχικό ρυθμίζει τους απαραίτητους όρους που πρέπει να εκπληρώνει κάποιος πολίτης, αν θέλει να γίνει δικαστής κυρίως.

Κι ο βουλευτής δεν ψηφίζει κατά συνείδηση, όπως επιτάσσει το Σύνταγμα, αλλά όπως του επιτάσσει το κόμμα και ιδιαίτερα ο αρχηγός του κόμματος, διαφορετικά θα χάσει το επάγγελμά του. Δηλαδή, επειδή η σύγχρονη Ολιγαρχία κατάγεται από τη Μοναρχία, το Αρχικό είναι ρυθμιστής όλων. Κι ακόμα δεν υπάρχει ουσιαστικά λογοδοσία, αν και θεωρητικά προβλέπεται. Και το τελευταίο είναι κι αυτό συνέχεια του ανεύθυνου του Μονάρχη.

Στη σύγχρονη Ολιγαρχία πολίτες ονομάζονται όλοι όσοι έχουν πολιτικά δικαιώματα. Τα πολιτικά δικαιώματα είναι σαφώς υποδεέστερα από τα πολιτειακά, γιατί δε δίνουν στον πολίτη τον ενεργό ρόλο που του δίνουν τα πολιτειακά δικαιώματα. Τα πολιτικά δικαιώματα αφορούν το δικαίωμα της ψήφου. Στη σύγχρονη Ολιγαρχία υπάρχει πληθώρα ομάδων-πηγών εξουσίας, που αποτελούν τις συνιστώσες της κρατικής εξουσίας. Τέτοιες ομάδες-πηγές εξουσίας είναι η Εκκλησία, τα κόμματα, τα συνδικάτα και κάθε είδος σωματείου και συλλόγου.  Δηλαδή η κρατική εξουσία είναι η συνισταμένη όλων αυτών των  συνιστωσών. Οι πολίτες, οργανωμένοι ή απλά ανήκοντας σε κάποια από αυτές τις ομάδες και συχνά ψηφίζοντας ή εκφράζοντας κατά κάποιο τρόπο τη γνώμη τους, έχουν την ψευδαίσθηση ότι ασκούν πολιτειακά δικαιώματα.

Θεωρητικά όλοι οι πολίτες μπορούν να έχουν πρόσβαση στα τρία μόρια της πολιτείας-εξουσίας. Στην πράξη την εξουσία την ασκούν οι ομάδες-πηγές εξουσίας και οι λίγοι που εναλλάσσονται οι ίδιοι και οι ίδιοι στα διάφορα αξιώματα τόσο μέσα στις ομάδες όσο και στην κρατική εξουσία.

Είναι σαφές ότι στη σύγχρονη Ολιγαρχία οι πολίτες χωρίζονται σε ΑΡΧΟΝΤΕΣ καιΑΡΧΟΜΕΝΟΥΣ και υπάρχει επαγγελματισμός στην εξουσία.

Από τις σύγχρονες Ολιγαρχίες η λιγότερο κακή είναι ο Κοινοβουλευτισμός, επειδή είναι λιγότερο απομακρυσμένος από τη Δημοκρατία.

ΜΟΝΑΡΧΙΑ Στη Μοναρχία (από τις λέξεις μόνος+αρχή) σημαίνει την αρχή, την εξουσία ενός και μόνου. Αυτός ο ένας και μόνο, ο μονάρχης, είναι η μοναδική πηγή εξουσίας. Ο μονάρχης είναι ισόβιος κληρονομικός και αλλάζει μόνο όταν πεθάνει. Γι αυτό και συχνά οι Μονάρχες πέθαιναν βίαια. Στη σημερινή εποχή η Μοναρχία έχει ουσιαστικά εκλείψει. Μόνο τυπικά υπάρχει σε κάποιες χώρες.

Τα βασικά βιβλία που μιλούν για τη Δημοκρατία είναι 1) Τα Πολιτικά του Αριστοτέλη και 2) η Αθηναίων Πολιτεία πάλι του Αριστοτέλη. Στοιχεία της υπάρχουν και σε άλλα αρχαία κείμενα. Πολλά σύγχρονα βιβλία πολιτικής φιλοσοφίας μιλούν για τον Κοινοβουλευτισμό και νομίζουν ότι μιλούν για τη Δημοκρατία. Όμως η Δημοκρατία και ο Κοινοβουλευτισμός είναι δύο διαφορετικά πολιτεύματα με επιφανειακή ομοιότητα. Όποιος νομίζει πως μιλάει για τη Δημοκρατία και δεν αναφέρεται στην κλήρωση, αοριστολογεί, ο λόγος του είναι ανεπαρκέστατος και το βιβλίο του αξίζει μόνο το βάρος του σε χαρτί.

Για περισσότερες πληροφορίες βλ. Αλέξανδρος Κόντος, Οι κοινωνικές ομάδες ως πηγές εξουσίας. Περιοδικό ΝΕΑ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ, τεύχος 28. Φθινόπωρο 1999, σ. σ. 80-96 και Δημοκρατία και Κοινοβουλευτισμός, Ένα άγνωστο Πολίτευμα Εκδόσεις Παπαζήση

πηγη:http://diktyoellinwn