Ο θρύλος του Μαρμαρωμένου Βασιλιά στην ευρωπαϊκή παράδοση

Ο θρύλος του Μαρμαρωμένου Βασιλιά στην ευρωπαϊκή παράδοση

¨Δεν είναι νεκρός αλλά κοιμάται, καθισμένος στο θρόνο του. Οι λίγοι που τυχαία τον είδαν στην βαθιά σπηλιά λένε πως τα γένια του ακόμα μεγαλώνουν, ενώ κάποιες φορές φαίνεται πως κοιμάται με τα μάτια ανοιχτά. Και όταν θα έρθει η ώρα, θα σηκωθεί, θα μαζέψει τους πιστούς του και θα σώσει τον λαό του από τον κίνδυνο που τους απειλεί”. 

 Μαρτυρία για το Μαρμαρωμένο Βασιλιά. Αλλά για ποιον Μαρμαρωμένο Βασιλιά; Τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο; Τον Ιωάννη Βατάτζη, όπως υποστηρίζουν αρκετοί; 

 

Η μαρτυρία αυτή όμως θα μπορούσε κάλλιστα να μην προέρχεται απ' την Ελλάδα ή να μην είναι απλά από την περίοδο της παρακμής της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. 

 

Γιατί η παράδοση αυτή δεν περιορίζεται τοπικά ή χρονικά αλλά υπάρχει σχεδόν σε όλους τους Ευρωπαϊκούς λαούς. 

Σε αντίθεση με την ιουδαϊκή παράδοση της αναμονής του Μεσσία, που θα οδηγήσει τον εκλεκτό λαό του στην κυριαρχία, οι ευρωπαϊκοί λαοί επέλεξαν μια εντελώς διαφορετική προσέγγιση.

 

 Ο εκλεκτός δεν είναι o απεσταλμένος του Θεού, αλλά είναι ο Ήρωας, που δεν πεθαίνει, παρά το πεπρωμένο που του επεφύλαξε τη μοίρα του αιώνιου ύπνου. 

 

Πηγάζοντας ίσως από τις αρχέγονες δοξασίες των Ινδοευρωπαίων, που τοποθετούσαν τους θεούς τους επάνω σε βουνά και στον ουρανό, αυτή τη φορά οι ρίζες του βουνού και οι σπηλιές του ορίζονται ως τόπος στον οποίο ο Ήρωας κοιμάται, προστατευμένος μέχρι την έλευση της κατάλληλης στιγμής. 

Η αρχαιότερη αναφορά στο Μαρμαρωμένο Βασιλιά, που θα ξυπνήσει από “άγγελο Κυρίου” για να σώσει τον λαό του, βρίσκεται σε μια προφητεία της Τιμπουρτίνας Σίβυλλας. Σ' αυτή την περίπτωση, ο αντίπαλος ήταν οι εχθροί του χριστιανισμού και ο αναμενόμενος βασιλιάς Κώνστας θα έσπερνε το θάνατο στους εθνικούς, θα μετέτρεπε τους ναούς τους σε εκκλησίες και θα επέβαλε θανατική καταδίκη σε όποιον δεν βαφτιζόταν χριστιανός. Ο σταδιακός προσηλυτισμός της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στον χριστιανισμό και η μεταμόρφωσή που συντελέστηκε στο Ανατολικό τμήμα, το οποίο επεβίωσε της Μεγάλης Μετανάστευσης των Λαών, τροποποίησε και τις λεπτομέρειες του μύθου. 

Εμπνευσμένη από την πρωτοχριστιανική παράδοση των Επτά Κοιμώμενων της Εφέσου, που κοιμήθηκαν κατά την διάρκεια των διωγμών του Δέκιου και ξύπνησαν στη βασιλεία του Θεοδόσιου του Β', η προφητεία που γνώρισε τη μεγαλύτερη εξάπλωση στους χριστιανικούς πληθυσμούς, τους οποίους απασχολούσε εξίσου η ζωή στη γη με τη μέλλουσα ζωή, είχε αποδοθεί σε έναν χριστιανό οσιομάρτυρα του 4ου αιώνα, τον Μεθόδιο Πατάρων. 

Στην πραγματικότητα, όμως, είχε συνταχθεί κατά τον 7ο αιώνα μΧ., ως υποσυνείδητη προσπάθεια ανάτασης του ηθικού κατά την αραβική ισλαμική εξάπλωση. 

 

Η παράδοση αυτή υπέβοσκε στην Αυτοκρατορία και γνώρισε την μεγάλη της έξαρση όταν η Κωνσταντινούπολη έπεσε πια στα χέρια των Οθωμανών.

 

Τότε, η αξία του Κωνσταντίνου Δραγάση-Παλαιολόγου και η Ηρωική του στάση επέβαλλαν στον απλό λαό να μην του επιφυλάξει τη μοίρα των κοινών θνητών, αλλά να τον εξυψώσει ως Ήρωα. 

 

 Να του αρνηθούν τον θάνατο πάνω στην μάχη, αλλά, αντίθετα, η λαϊκή μούσα να διαβεβαιώσει πως άγγελος Κυρίου τον έσωσε από τον βέβαιο θάνατο και τον οδήγησε κάπου σε μια κρυφή σπηλιά. 

 

Εκεί περιμένει την ώρα που ο ίδιος άγγελος θα τον ξυπνήσει και τότε ο Μαρμαρωμένος Βασιλιάς θα οδηγήσει τον λαό του στη νίκη και την ελευθερία. 

Μέχρι εδώ, ειδικότερα όσα αφορούν στο Μαρμαρωμένο Βασιλιά της ανατολικορωμαϊκής παράδοσης είναι γνωστά, και αποτελούν οργανικά τμήματα του ελληνικού εθνικού υποσυνείδητου. Είναι όμως η κατάλληλη στιγμή για να αναφερθούν και άλλοι Μαρμαρωμένοι Βασιλιάδες και άλλοι Ήρωες απ' όλη την Ευρώπη που δεν πέθαναν αλλά κοιμούνται, αναμένοντας την ώρα του μεγάλου κινδύνου του λαού τους. Η Ινδοευρωπαϊκή μυθιστορική παράδοση άλλωστε, επεφύλασσε τη μοίρα του ημίθεου για όσους ξεχώριζαν. 

Στην Κέλτικη παράδοση της Ιρλανδίας και της Σκωτίας σημαντικό ρόλο έχουν οι Φιάννα, ομάδες νεαρών ανδρών, κυρίως προερχόμενων από την αριστοκρατία, που γυρνούσαν το νησί, φιλοξενούμενοι από αριστοκράτες και χωρικούς και επέβαλλαν την τάξη υπηρετώντας την δικαιοσύνη.

 

 Ο πιο ξακουστός ήταν ο Fionn mac Cumhaill, που πολεμούσε τα ξωτικά (πανταχού παρόντα στην ιρλανδική μυθολογία) και οι περιπέτειές του αποτέλεσαν ένα μεγάλο κομμάτι του κύκλου των Φένιαν, μιας ηρωικής εποχής που τραγουδούσαν οι βάρδοι.

 

 Η ιστορία του Fionn και της γυναίκας του Sadhbh, κατά τους βάρδους, τραγουδήθηκε από τον γιό τους Oisín, και ήταν το ενδοξότερο κομμάτι της εποχής εκείνης, Σύμφωνα με τον μύθο, ο Fionn δεν πέθανε ποτέ, αλλά κοιμάται κάπου σε μια σπηλιά κάτω από ένα βουνό, σε ένα άγνωστο σημείο της Ιρλανδίας. 

 

Βρίσκεται εκεί, περιτριγυρισμένος από τους υπόλοιπους Fianna και θα ξυπνήσει μια μέρα, όταν το κυνηγετικό του κέρας ηχήσει τρεις φορές, για να υπερασπίσει και να σώσει τη χώρα του από το μέγιστο κίνδυνο που την απειλεί. 

Στην Ιβηρική χερσόνησο, στο βασίλειο που είχαν δημιουργήσει οι Βισηγότθοι όταν την κατέκτησαν, η άνοδος του Ισλάμ, μερικές δεκαετίες πριν στη Μέση Ανατολή, δεν φαινόταν ως γεγονός που θα μπορούσε να προκαλέσει ανησυχίες. Μπορεί μεν οι Βερβέροι και οι Μαυριτανοί να επέδραμαν στο βασίλειο, αλλά τίποτα δεν έδειχνε ότι ετοίμαζαν κάτι περισσότερο από επιδρομές προς λεηλασία. Και οι δυναστικές έριδες, με την συνδρομή διαφόρων αριστοκρατών και χριστιανών επισκόπων, αποτελούσαν ενδημικό φαινόμενο. 

 

Σε μια δυναστική λοιπόν διαμάχη, ο εγγονός του βασιλιά Chindaswinth, Ρόντερικ, βοηθούμενος από μερίδα της αριστοκρατίας και του κλήρου, ανακυρήχθηκε βασιλιάς διαιρώντας το βασίλειο των Βισηγότθων, χωρίς όμως να έρθει σε άμεση σύγκρουση με τον Achila, νόμιμο διάδοχο του θρόνου που διατήρησε την εξουσία στις βόρειες επαρχίες. Ένοπλη σύγκρουση μεταξύ των δύο βασιλέων δεν υπήρξε, σύμφωνα τόσο με τον μύθο, όσο και με τα αρχαιολογικά στοιχεία. 

Αντίθετα, ο Ρόντερικ, από την πρώτη στιγμή της βασιλείας του, αποφάσισε να επιδιώξει τον τερματισμό των αραβικών επιδρομών και γι' αυτό συγκέντρωσε όσο στρατό μπορούσε, για ν' αντιμετωπίσει τους Μαυριτανούς. 

Μόλις ένα ή δύο χρόνια μετά την άνοδό του στον θρόνο, μάζεψε όσους ευγενείς ανταποκρίθηκαν στο αίτημά του, τους ελάχιστους ελεύθερους άντρες που μπορούσε, και πολλούς δούλους φτωχά εξοπλισμένους και ξεκίνησε την εκστρατεία του. Ίσως το χαμηλό ηθικό των στρατιωτών όμως, ίσως η απροθυμία των ευγενών που εποφθαλμιούσαν τον θρόνο του, ίσως οι δυναστικές διαμάχες που είχαν διχάσει τον στρατό του, οδήγησαν σε μια πρωτοφανή ήττα, απ' την οποία ελάχιστοι διασώθηκαν, ευγενείς ή απλοί στρατιώτες. 

Το Τολέδο, η πρωτεύουσα του, ήταν η πρώτη μεγάλη πόλη της Ισπανίας που αλώθηκε από τους Μουσουλμάνους αμέσως μετά την μάχη, το 711 μΧ, και ήταν η αρχή της ισλαμικής κατοχής της Ιβηρικής, που διήρκεσε πολλούς αιώνες. 

Για τον Ρόντερικ, τον βασιλιά που επέλεξε να πολεμήσει τους εισβολείς και όχι να ξεκινήσει έναν εμφύλιο, ο θρύλος τον θέλει να επιβίωσε. Να κατόρθωσε να ξεφύγει μόνος από το πεδίο της μάχης, μετά από θεϊκή παρέμβαση, και να βρίσκεται κάπου τώρα, έτοιμος να ξυπνήσει και να ξαναοδηγήσει τον λαό του σε μια μάχη που αυτή την φορά θα έχει θετική έκβαση.



Ένας ακόμα βασιλιάς, που η λαϊκή κουλτούρα αποφάσισε να κρατήσει μακριά από τον θάνατο, είναι ο αυτοκράτορας της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του Γερμανικού Έθνους, Φρειδερίκος Μπαρμπαρόσα. Με σχέσεις λατρείας από τους υπηκόους του, με απεριόριστες φιλοδοξίες και οργανωτικές ικανότητες, ανάλωσε μεγάλο τμήμα της βασιλείας του στη διαμάχη του με τον Πάπα. 

Σε αυτή την διαμάχη, χρησιμοποίησε ως νομικό όπλο τον Ιουστινιανό Κώδικα, επαναφέροντας το Ρωμαϊκό Δίκαιο στη δυτική Ευρώπη και μόνο στα τελευταία χρόνια της ζωής του συμφιλιώθηκε με την Καθολική εκκλησία αποτελώντας έναν από τους οργανωτές της Τρίτης Σταυροφορίας. Στην πορεία προς τους Αγίους Τόπους, κατά τη διάσχιση ενός ποταμού, στις 10 Ιουνίου 1190, πνίγηκε, βάζοντας τέλος στη χρυσή εποχή της δυναστείας των Χοχεστάουφεν.
 Όμως, ο απλός λαός δεν πίστεψε ποτέ πως πέθανε τόσο άδοξα.

 Ο θρύλος μιλάει για μια σπηλιά στους πρόποδες του όρους Κυφχάουζερ στη Θουριγγία ή στο όρος Ουντερσμπέργκ στη Βαβαρία. Εκεί, κάθεται στο θρόνο του, με ιππότες γύρω του, ενώ τα κόκκινα γένια του μεγαλώνουν και έχουν καλύψει όλο το τραπέζι μπροστά του. 

Κοιμάται, αλλά μερικές φορές ανοίγει τα μάτια του και στέλνει ένα αγόρι έξω απ' την σπηλιά να δει αν τα κοράκια πετούν ακόμα γύρω απ' το βουνό. Γιατί είναι γραφτό πως όταν τα κοράκια πάψουν να πετούν, τότε ο Μπαρμπαρόσα θα ξυπνήσει και θα αποκαταστήσει το κύρος και το μεγαλείο της Γερμανίας.

Στην αγγλοσαξωνική και κέλτικη παράδοση βρίσκουμε τα αντίστοιχα του γνωστού σε όλους βασιλιά Αρθούρου, αλλά και του Βασιλιά της Ουαλίας Μπράν. Ο Αρθούρος, στην τελική μάχη δεν πέθανε, αλλά η Κυρά της Λίμνης τον μετέφερε στο Άβαλον, όπου κοιμάται και περιμένει να επιστρέψει στην Αγγλία, στην ώρα της μεγάλης ανάγκης. 

Ίδιος είναι σχεδόν ο μύθος και για τον Μπραν τον Ευλογημένο, έναν μυθικό βασιλιά της Ουαλίας, που εκστράτευσε στην Ιρλανδία για να σώσει την αδερφή του. Με όλο τον στρατό που μπόρεσε να συγκεντρώσει, πέρασε την θάλασσα. Η μάχη που ακολούθησε ήταν μεν νικηφόρα αλλά τόσο αιματηρή που μόλις επτά από τους συντρόφους του επιβίωσαν. 

Ο Μπραν, ετοιμοθάνατος, τους ζητά να του κόψουν το κεφάλι και να το πάρουν μαζί τους, ώστε να ταφεί στα πάτρια εδάφη. Για επτά χρόνια μένουν σε ένα μέρος και άλλα οκτώ σε άλλο, χωρίς να καταλαβαίνουν ότι ο χρόνος περνάει, καθώς έχουν ως συντροφιά το κεφάλι του Μπραν που συνεχίζει να τους μιλάει - στοιχείο παρμένο από την κέλτικη δρυιδική παράδοση πως το κεφάλι είναι το σπίτι της ψυχής.

 Στο τέλος, περνούν πίσω στην Αγγλία και κατά το θρύλο το κεφάλι του Μπραν τους οδηγεί εκεί που τώρα βρίσκεται ο Πύργος του Λονδίνου, με την εντολή να θάψουν το κεφάλι του εκεί, με το πρόσωπο στραμμένο προς την Γαλλία, ώστε ακόμα και νεκρός ο Μπραν, με τις μαγικές του δυνάμεις, να αποτρέπει κάθε προσπάθεια εισβολής. Και σ' αυτή την περίπτωση ο Ήρωας αναμένει την ύστατη στιγμή για να σηκωθεί ξανά.

 Ο Μπραν θα ξυπνήσει και το κεφάλι του θα ενωθεί ξανά με το σώμα του, για να σώσει τον λαό του για μια ακόμα φορά και να επιβεβαιώσει το όνομά του ως Μπραν ο Ευλογημένος, οδηγώντας τους σε μια χρυσή εποχή. Η ίδια πίστη υπάρχει και για τον τελευταίο Ουαλό με τον τίτλο του Πρίγκιπα της Ουαλίας, τον Owain Glyndŵr. 

Ηγέτης της τελευταίας Ουαλικής προσπάθειας ανεξαρτησίας, ποτέ δεν προδόθηκε από τους συντρόφους του και ποτέ δεν δέχτηκε καμία απ' τις αγγλικές απονομές χάριτος, αλλά μέχρι το τέλος της ζωής του πάλεψε για μια ανεξάρτητη κι ελεύθερη Ουαλία, ενώ ακόμα και ο βασιλιάς Χάρολντ επεβίωσε στο μύθο, δεν σκοτώθηκε κατά την μάχη του Χέιστινγκς, αλλά κάποια στιγμή θα επιστρέψει και θα σώσει τον λαό του από τους Νορμανδούς.


Ο κατάλογος είναι μακρύς ακόμα. Ο Καρλομάγνος, ο πρώτος μεσαιωνικός Δυτικοευρωπαίος που διεκδίκησε τον τίτλο του Ρωμαίου Αυτοκράτορα, κείται στο Ούντερσμπεργκ, κοντά στο Σάλτσμπουργκ. Ο Χοσρόης, ο Πέρσης βασιλιάς. Ο Väinämöinen, ο πρωταγωνιστής της φιννικής Καλεβάλα, που κατά το μύθο δεν πέθανε αλλά αποχώρησε σε μια βάρκα, υποσχόμενος να επιστρέψει όταν ο λαός του τον έχει ανάγκη. Ο Αλί-Μαχντί στην σιιτική παράδοση, που είναι μπόλιασμα της ισλαμικής μεταφυσικής με τον ευρωπαϊκό εσωτερισμό. 

Ο Σεμπαστιάν Α' στην Πορτογαλία, που κατά τους οπαδούς του θα προβάλλει μια μέρα να έρχεται απ' τον Ατλαντικό μέσα σε μια βάρκα για να ξανακυβερνήσει. Ο Βάσλαβ της Βοημίας, που κοιμάται στο βουνό Μπλάνικ με μια τεράστια στρατιά Τσέχων ιπποτών και στην χείριστη των στιγμών θα επιστρέψει για να προστατέψει την χώρα του καβάλα στο λευκό του άλογο και κραδαίνοντας το θρυλικό σπαθί του Μπρούνσβικ. Ακόμα και για τον Βλαντ Τέπες, τον περιβόητο Παλουκωτή, που πολεμούσε μέχρι τέλους τους Οθωμανούς, προσαρμόστηκε ο θρύλος. Οι υπήκοοί του μπορεί να έτρεμαν την σκληρότητά του, αλλά εκτιμούσαν τη δικαιοσύνη του, γνωρίζοντας πως η αγριάδα του στρεφόταν κατά των αντιπάλων του και όχι κατά των υποτελών του. Στην Σερβία, στη Νορβηγία, στην Λετονία, σε όλη την Ευρώπη, σχεδόν σε κάθε λαό, υπάρχει και αντίστοιχος μύθος, λίγα παραδείγματα του οποίου παρουσιάστηκαν σε αυτό το κείμενο.


Είναι η πίστη στην παράδοση πως ο Ήρωας αγγίζει την αθανασία, που αρνείται να τον παραχωρήσει στον θάνατο, που δεν δέχεται πως ο Άριστος απλά ταξιδεύει προς τον Άδη.
Για την ευρωπαϊκή παράδοση, ο Ήρωας που πέρασε το στάδιο του απλού ανθρώπου είναι ως ει παρόν, κοιμόμενος, σε αναμονή για να πολεμήσει ξανά, για να προσθέσει κι άλλα ανδραγαθήματα σε όσα ήδη έχει κάνει.

Γιατί για τους Ευρωπαϊκούς λαούς, τα πρότυπα προς μίμηση και παραδειγματισμό δεν ήταν όσα έφερναν εφήμερη δόξα ή υλικό πλούτο. Ήταν όσοι κατόρθωσαν να εξυψωθούν πάνω από τη φθορά του χρόνου και τα επιτεύγματά τους στέκουν αιώνιοι οδηγοί, κληρονομιά και κατάρα για τους απογόνους τους.

Ποιοι Ευρωπαίοι σήμερα μπορούν να διεκδικήσουν αυτή την σύνδεση; Πόσοι είναι αυτοί που νιώθουν το βάρος της κληρονομιάς μας;

Ας ελπίσουμε πραγματικά πως θα γεννηθούν κι άλλοι μέσα απ' τους λαούς μας, για να αξιώσουν την αιώνια κι αθάνατη ζωή που προσφέρει ο θρύλος για τους λίγους και ξεχωριστούς.

Π.Λ. 

 

 

 http://www.ideapolis.info/2013/09/blog-post_27.html