Μια νέα γεωγραφία ισχύος γεννιέται στον κόσμο

Μια νέα γεωγραφία ισχύος γεννιέται στον κόσμο

Η κυριαρχία των ΗΠΑ στις θάλασσες του πλανήτη αμφισβητείται έντονα από μια σειρά εξελίξεων στην πολεμική τεχνολογία· μια νέα γεωστρατηγική πραγματικότητα γεννιέται και αργά ή γρήγορα θα επηρεάσει και την πορεία της Ελλάδας προς το μέλλον...

ΤΟΥ ΔΡ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΓΡΙΒΑΣ*

Η αίσθηση που υπάρχει στην κοινή γνώμη για τη στρατιωτική παντοδυναμία των Ηνωμένων Πολιτειών είναι τόσο μεγάλη, που οποιαδήποτε προσπάθεια αμφισβήτησής της αντιμετωπίζεται με πολύ μεγάλο σκεπτικισμό, αν όχι με περιφρόνηση. Κι όμως η πραγματικότητα είναι ανελέητη. Ακόμη και στο χώρο της ναυτικής ισχύος, που μέχρι σήμερα οι ΗΠΑ θεωρούνται αναντίρρητος κυρίαρχος, τα πράγματα απειλούν να αλλάξουν άρδην. Μια νέα γεωπολιτική πραγματικότητα διαμορφώνεται στον πλανήτη και αυτή, αργά ή γρήγορα, θα επιδράσει και στην πορεία της Ελλάδας προς το μέλλον.

Υπερηχητικοί πύραυλοι απειλούν το Αμερικανικό Ναυτικό

Βασικό στοιχείο της αμερικανικής γεωπολιτικής ταυτότητας είναι η ναυτική ισχύς. Οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής θεωρούνται η κατεξοχήν ναυτική δύναμη του σύγχρονου κόσμου και το πανίσχυρο Αμερικανικό Ναυτικό κυριαρχεί στους ωκεανούς του πλανήτη. Στο ορατό μέλλον οι ΗΠΑ αναμένεται να παραμείνουν η ισχυρότερη ναυτική δύναμη του κόσμου, χωρίς κάποιος να μπορεί να αμφισβητήσει την πρωτοκαθεδρία τους στις ανοιχτές θάλασσες.

Το θέμα είναι ότι ο πλανήτης δεν διαθέτει μόνο ανοιχτές ωκεάνιες εκτάσεις. Η ναυτική διάσταση της γεωστρατηγικής ταυτότητας του κόσμου περιλαμβάνει και πολλές κλειστές θάλασσες και παράκτια ύδατα και εκεί δεν είναι πλέον καθόλου σίγουρο ότι οι Αμερικανοί θα έχουν την πρωτοκαθεδρία. Για την ακρίβεια, το Αμερικανικό Ναυτικό κινδυνεύει να πέσει θύμα της ωκεάνιας γεωστρατηγικής του ταυτότητας και να καταστεί αναχρονιστικό για επιχειρήσεις σε κλειστές θάλασσες και παράκτια ύδατα, εξαιτίας μιας σειράς εξελίξεων στην τέχνη και την τεχνολογία του πολέμου τα τελευταία χρόνια.

Σε προηγούμενο άρθρο είχαμε αναφερθεί στην ανάπτυξη εξειδικευμένων βαλλιστικών πυραύλων εναντίον πλοίων (ASBM) από πλευράς Κίνας και στο πώς τα όπλα αυτά θα μπορούσαν να επιτρέψουν στη Ρωσία να κυριαρχήσει σε κλειστές θαλάσσιες εκτάσεις, όπως είναι η Βαλτική και η Μαύρη Θάλασσα, αλλά και να απειλήσει τα αμερικανικά πολεμικά πλοία στις ανοιχτές ωκεάνιες εκτάσεις. Όμως τα όπλα αυτά είναι απλώς η κορυφή του παγόβουνου. Για παράδειγμα, μια κατηγορία οπλικών συστημάτων που συνεχώς βελτιώνεται είναι αυτή των πυραύλων cruise εναντίον πλοίων (ASCM). Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται και διάσημα πυραυλικά συστήματα που διατίθενται και στο ελληνικό οπλοστάσιο, όπως είναι οι πύραυλοι Exocet, Harpoon και Penguin. Όμως οι νέοι πύραυλοι στους οποίους αναφερόμαστε επιτυγχάνουν ταχύτητες πολλές φορές μεγαλύτερες απ’ αυτή του ήχου –σε αντίθεση με τα βλήματα, όπως ο Harpoon και ο Exocet, που είναι υποηχητικά–, έχουν βεληνεκές πολλών εκατοντάδων χιλιομέτρων και διαθέτουν ισχυρές πολεμικές κεφαλές. Ίσως το διασημότερο οπλικό σύστημα της κατηγορίας αυτής είναι ο ρωσοϊνδικός πύραυλος BrahMos, ο οποίος βασίζεται στο ρωσικό Yakhont. Το βλήμα αυτό επιτυγχάνει ταχύτητα περίπου τρεις φορές μεγαλύτερη του ήχου, έχει εμβέλεια που στις νεότερες εκδόσεις ενδέχεται να ξεπερνά τα 500 χλμ., ενώ μεταφέρει πολεμική κεφαλή βάρους 200 κιλών. Συγκριτικά, η πολεμική κεφαλή ενός πυραύλου Exocet έχει βάρος περίπου 70 κιλών.

Αξίζει να σημειωθεί ότι το σύστημα παράκτιας άμυνας Bastion που χρησιμοποιεί πυραύλους Yakhont υπάρχει στο συριακό οπλοστάσιο και εκτιμάται ότι αποτέλεσε έναν ουσιαστικό παράγοντα που απέτρεψε τη δυτική επέμβαση στη Συρία πριν από έναν περίπου χρόνο, δεδομένου ότι ήταν σε θέση να προκαλέσει όλεθρο στα πολεμικά πλοία των επιτιθέμενων δυνάμεων.

Παρόμοια όπλα αναπτύσσουν η Κίνα, το Πακιστάν όπως και άλλες χώρες και ο σχετικός ανταγωνισμός αναμένεται να βελτιώνει συνεχώς τις επιδόσεις τους. Περιττεύει να λεχθεί ότι πύραυλοι της κατηγορίας αυτής ευνοούν δυνάμεις που θέλουν να ελέγξουν σχετικά περιορισμένες θαλάσσιες εκτάσεις δρώντας εναντίον ωκεάνιων ναυτικών που βασίζονται στα μεγάλα πλοία, όπως είναι το Ναυτικό των ΗΠΑ.

Συμβατικά υποβρύχια με χαρακτηριστικά πυρηνικών

Μια ακόμη κατηγορία ναυτικών συστημάτων, κρίσιμης σημασίας για τη διαμόρφωση των γεωστρατηγικών ισορροπιών του μέλλοντος, είναι τα βελτιωμένα συμβατικά υποβρύχια (SSK). Τα μικρά αυτά υποβρύχια είναι κατά κανόνα πολύ πιο αθόρυβα από τα πυρηνικά υποβρύχια που διαθέτουν οι Ηνωμένες Πολιτείες και δεν υπάρχουν αποτελεσματικά μέτρα αντιμετώπισής τους. Μέχρι σήμερα το μεγάλο τους μειονέκτημα ήταν ο περιορισμένος χρόνος που μπορούσαν να παραμένουν σε κατάδυση, λόγω εξάντλησης των μπαταριών τους. Έτσι, υποχρεώνονταν να ανέλθουν στην επιφάνεια ώστε να θέσουν σε λειτουργία τον πετρελαιοκινητήρα για να φορτίσουν τις μπαταρίες τους και να καταδυθούν και πάλι. Αντιθέτως, ένα πυρηνικό υποβρύχιο μπορεί να παραμένει εν καταδύσει για σχεδόν απεριόριστο χρονικό διάστημα, μια και ο πυρηνικός αντιδραστήρας προσφέρει συνεχώς ηλεκτρικό ρεύμα. Όμως τα νέα συμβατικά υποβρύχια εφοδιάζονται πλέον με συστήματα αναερόβιας πρόωσης (ΑΙΡ) που πολλαπλασιάζουν το χρόνο παραμονής τους σε κατάδυση. Έτσι, αποκτούν κατά κάποιον τρόπο επιχειρησιακά χαρακτηριστικά πυρηνικών υποβρυχίων, ενώ κατά κανόνα είναι πολύ πιο αθόρυβα απ’ αυτά και κατά συνέπεια πολύ πιο δύσκολο να εντοπιστούν.

Η Κίνα βασίζει πολλές από τις ελπίδες της σε παρόμοια συστήματα θεωρώντας ότι αποτελούν ένα εξαιρετικά αποτελεσματικό μέσο για να απειλήσει το Αμερικανικό Ναυτικό στις Σινικές Θάλασσες. Το ίδιο αναμένεται να συμβεί και σε άλλες περιοχές του πλανήτη. Και δεν είναι μόνο τα συστήματα αναερόβιας πρόωσης. Η ανάπτυξη προηγμένων μπαταριών επιτρέπει τη ναυπήγηση μικροσκοπικών υποβρυχίων-νάνων που χρησιμοποιούν μόνο μπαταρίες και δεν διαθέτουν πετρελαιοκινητήρα. Ένα παρόμοιο σκάφος αναπτύσσεται από τη Νότιο Κορέα. Παρόμοιες τεχνολογίες μπορούν να προσφέρουν σε παράκτιες χώρες υποβρύχια που είναι πολύ δύσκολο να εντοπιστούν, με χαμηλό κόστος.

Οι ικανότητες των συμβατικών υποβρυχίων μπορεί να απογειωθούν σε περίπτωση που συνδυαστούν με μια νέα γενιά τορπιλών που θα επιτυγχάνουν εξαιρετικά μεγαλύτερο βεληνεκές σε σχέση με τις σημερινές. Για παράδειγμα, πριν έναν περίπου χρόνο η γερμανική εταιρεία AtlasElektronik δοκίμασε στη Βαλτική Θάλασσα μια έκδοση της τορπίλης DM2Α4 SeaHake, η εμβέλεια της οποίας έφτασε, ούτε λίγο ούτε πολύ, τα 140 χλμ. Παρόμοια όπλα θα επιτρέπουν στα υποβρύχια του μέλλοντος να προσβάλουν τα πλοία επιφανείας από πολύ μεγάλες αποστάσεις, χωρίς τα ίδια να εκτίθενται σε κίνδυνο. Επιπροσθέτως, σε κλειστές θάλασσες όπως είναι τα Στενά του Ορμούζ παρόμοιες τορπίλες εξαιρετικά μεγάλου βεληνεκούς μπορούν να αυτονομηθούν από τα πλοία ή υποβρύχια-φορείς και να εξαπολύονται απευθείας από τη στεριά. Βέβαια, η σχετική τεχνολογία είναι δυτική. Όμως σε έναν «επίπεδο κόσμο», σύμφωνα με τη διάσημη ρήση του Τόμας Φρίντμαν, οι τεχνολογίες, αργά ή γρήγορα, τείνουν να διαχέονται σε ολόκληρο τον κόσμο.

Μια τελευταία κατηγορία είναι αυτή των σμηνών μικρών ταχυπλόων σκαφών, που μπορεί να είναι και ημικαταδυόμενα (SPSS), εφοδιασμένα με μικρούς κατευθυνόμενους πυραύλους, ικανούς να προσβάλουν τους στόχους από αποστάσεις ακόμη και δεκάδων χιλιομέτρων. Η στρατιωτική στρατηγική του Ιράν, ιδιαίτερα του Σώματος των Φρουρών της Επανάστασης, βασίζεται σημαντικά σε παρόμοια σκάφη για τον έλεγχο των Στενών του Ορμούζ.

Όλες αυτές οι τεχνολογίες επιτρέπουν σε «ταπεινές» σχετικά ναυτικές δυνάμεις να αποκτήσουν κυριαρχία σε παράκτιες περιοχές, στενά θαλάσσια περάσματα, αρχιπελαγικές δομές αλλά και κλειστές θάλασσες όπως η Βαλτική ή ο Εύξεινος Πόντος. Αντιθέτως, περιορίζουν δραστικά τις δυνατότητες ωκεάνιων ναυτικών δυνάμεων, όπως είναι το Ναυτικό των ΗΠΑ, που βασίζονται στα μεγάλα πλοία επιφανείας και τα υποβρύχια, να δρουν σε αυτές τις περιοχές.

Έτσι, η θαλάσσια γεωπολιτική ταυτότητα του πλανήτη απειλεί να διασπαστεί σε δύο ξεχωριστά μέρη. Το ένα θα είναι αυτό των ανοιχτών ωκεάνιων εκτάσεων, όπου οι Ηνωμένες Πολιτείες αναμένεται να συνεχίσουν να είναι η κυρίαρχη δύναμη, και το άλλο αυτό των κλειστών και παράκτιων θαλασσών, όπου μια σειρά από άλλες δυνάμεις ενδέχεται να είναι σε θέση να ασκούν αποφασιστική προβολή ισχύος, στερώντας από τις ΗΠΑ τη μέχρι σήμερα αναντίρρητη κυριαρχία τους.

Με άλλα λόγια, ο όρος παγκόσμια «ναυτική δύναμη» στο μέλλον ενδέχεται να μην έχει πια ιδιαίτερο νόημα και οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα μπορούν να διεκδικούν τον τίτλο αυτό.

Η μετάλλαξη της ναυτικής ισχύος είναι ένας ακόμη παράγοντας που διαμορφώνει έναν πολυπολικό κόσμο με πολυκερματισμένη γεωπολιτική ταυτότητα και είναι ένα στοιχείο που θα πρέπει να αρχίσουν να εξετάζουν και οι μηχανισμοί της ελληνικής αμυντικής και εξωτερικής πολιτικής. Μεταξύ άλλων, το Αιγαίο και η Ανατολική Μεσόγειος, αλλά και το ευρύτερο θαλάσσιο γεωσύστημα μέσα στο οποίο λειτουργεί η Ελλάδα, έχουν μια ιδιαίτερη ταυτότητα και το ποιος μπορεί εδώ να λειτουργήσει ως ναυτική δύναμη αποφασιστικής κυριαρχίας είναι κάτι που πρέπει να μελετηθεί υπό το φως των νέων εξελίξεων.

* Διδάσκει το μάθημα της Γεωπολιτικής στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων και Γεωγραφία της Ασφάλειας και των Αφοπλισμών στο Τμήμα Τουρκικών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΕΠΙΚΑΙΡΑ (Τεύχος 239)