Η αρχέγονη ρίζα του εθνικισμού
“Αεί τον όμοιον άγει θεός ως τον όμοιον”
“Πάντα ο θεός τον όμοιο κοντά στον όμοιο φέρνει”
(Όμηρος, Οδύσσεια ρ. 218)
Πόσες φορές έχετε ακούσει τη ρήση “ο εθνικισμός ανήκει στο χρονοντούλαπο της ιστορίας και δεν έχει καμία θέση στο σήμερα”; Πού στηρίζεται αυτή η θέση, η τόσο γνωστή και χιλιοειπωμένη μέσω των ΜΜΕ και διαφόρων ακαδημαϊκών; Υπάρχει κάποια επιστημονική βάση για την υποστήριξή της; Είναι μήπως οι εθνικιστές ψυχικά ασθενείς ή απλώς εγκληματίες; Από πού πηγάζει και πού εδράζεται ο εθνικισμός;
Υπάρχουν δύο σημαντικές και κυρίαρχες θεωρίες που ασχολούνται με τα αίτια της ύπαρξης και ανάπτυξης του εθνικισμού: Η πρώτη είναι η μοντερνιστική ή νεωτεριστική θεωρία με τις παραφυάδες της (συμπεριφορισμός, λειτουργισμός), που περιγράφει τον εθνικισμό ως ένα σχετικά πρόσφατο κοινωνικό φαινόμενο, το οποίο απαιτεί τις διαρθρωτικές συνθήκες της σύγχρονης αστικής κοινωνίας για να αναπτυχθεί.
Η ανάλυση της νεωτεριστικής θεωρίας είναι επιφανειακή, διότι είναι αποκλειστικά κοινωνιολογική, αγνοεί επιδεικτικά τη βιολογία και τη γενετική και αποτυγχάνει να εξηγήσει και να προβλέψει την ανθρώπινη συμπεριφορά, όπως και πολλά ιστορικά γεγονότα, παρά το γεγονός ότι διδάσκεται σε όλα τα πανεπιστήμια και αποτελεί την επίσημη “γραμμή” της πολιτικής ορθότητας.
Η δεύτερη θεωρία, που χαρακτηρίζεται ως primordialism ή perennialism (μτφρ. αρχέγονη, πρωταρχική), βασίζεται στην εξελικτική θεωρία και περιγράφει τον εθνικισμό ως μία αντανάκλαση της αρχαίας αντιληπτής εξελικτικής τάσης των ανθρώπων να οργανωθούν σε διαφορετικές ομάδες με βάση τη βιολογική/γενετική συγγένεια τους και την περιοχή κατοικίας τους (αρχέγονο περιβάλλον).
Η εξελικτική θεωρία αντιλαμβάνεται τον εθνικισμό ως φυσικό αποτέλεσμα της εξέλιξης των ανθρώπων, από την τροφοσυλλεκτική κοινωνία και το σχηματισμό των κυνηγετικών ομάδων έως των σχηματισμό των εθνών. Η αρχέγονη εξελικτική θεωρία του εθνικισμού έχει τις ρίζες της στην εξελικτική θεωρία του Κάρολου Δαρβίνου και τη φυσική επιλογή, όπως αυτή αναλύθηκε διεξοδικά, μεταξύ άλλων, από τους John Tooby και Λήδα Κοσμίδη (παρά την αποφυγή να θίξουν ζητήματα όπως η φυλετική διαφοροποίηση). Κεντρικός πυλώνας της εξελικτικής θεωρίας είναι ότι όλοι οι βιολογικοί οργανισμοί κατά τις αλλαγές σε ανατομικά χαρακτηριστικά εξελίσσουν και τις χαρακτηριστικές συμπεριφορές τους, ενώ όσα είδη δεν εξελιχθούν προσαρμοζόμενα στις μεταβολές του περιβάλλοντος εξαφανίζονται, εξασφαλίζοντας με αυτόν τον τρόπο την επιβίωση του ικανότερου που θα συνεχίσει το ταξίδι της ζωής. Η θεωρία του Δαρβίνου για τη φυσική επιλογή ως μηχανισμού της εξελικτικής αλλαγής των οργανισμών χρησιμοποιείται για να περιγράψει την ανάπτυξη των ανθρώπινων κοινωνιών και ιδιαίτερα την ανάπτυξη των ανθρωπολογικών, ψυχικών και σωματικών χαρακτηριστικών των μελών των εν λόγω κοινωνιών.
Ο Δαρβίνος και άλλοι θεωρητικοί της εξελικτικής θεωρίας δίνουν έμφαση στην επίδραση των τύπων του περιβάλλοντος, στη συμπεριφορά και κατ’ επέκταση στην εξέλιξη των κοινωνιών, από την τροφοσυλλεκτική έως τη βιομηχανική κοινωνία. Η μακροχρόνια παραμονή (πολλαπλές γενιές) σε σταθερό περιβάλλον επηρεάζει όχι μόνο τη σωματική αλλά και την πνευματική ανάπτυξη των ατόμων, τα οποία αποκτούν κάποιες ιδιαιτερότητες, είτε βιολογικά μέσω της γέννησης (μεταλλάξεις) είτε μέσω της μάθησης από την οικογένεια/συγγενείς (πολιτισμικές διαφορές). Μ' αυτόν τον τρόπο προκαλείται η εμφάνιση νέων χαρακτηριστικών, ως αποτέλεσμα της αναγκαιότητας φυσικής και πνευματικής προσαρμογής στο μεταβαλλόμενο προγονικό περιβάλλον. Με την πάροδο δεκάδων γενεών η πλήρως διαμορφωμένη πλέον φυλετική ομάδα, με ελαφρώς διαφορετικά χαρακτηριστικά από τις γειτονικές της ομάδες, θεωρεί τον εαυτό της ως ένα ξεχωριστό σύνολο και αναπόσπαστο μέρος της γενέθλιας γης πάνω στο οποίο έζησε και αναπτύχθηκε.
Αυτή η ξεχωριστή ομάδα ατόμων, που η επιτυχής συνεργασία των μελών της, με την πάροδο δεκάδων ή εκατοντάδων γενεών, έχει σφυρηλατήσει έναν μοναδικό, έντονο, διαρκή και αδιάσπαστο γενετικό και συναισθηματικό δεσμό, ο οποίος βασίζεται στην κοινή φυλετική καταγωγή της ομάδας και στην ανάπτυξη του πολιτισμού της, μπορεί να αναφερθεί ως εθνοτική ομάδα.
Το ανθρώπινο είδος πέρασε το 99% της ζωής του σε κοινωνίες κυνηγών/τροφοσυλλεκτών τα τελευταία 10 εκατομμύρια έτη. Η φυσική επιλογή σμίλευε τον ανθρώπινο εγκέφαλο από γενιά σε γενιά, επιλέγοντας τα νευρωνικά κυκλώματα, τα οποία ευνοούσαν την επιβίωση και την κυριαρχία των προγόνων μας – τις στρατηγικές ζευγαρώματος, τις διαπραγματεύσεις, την αναγνώριση των προσώπων, την ανατροφή των παιδιών, την επιθετικότητα.
Ο σημερινός κόσμος των αστικών κέντρων, των αεροπορικών ταξιδιών και της τηλεόρασης έχει διαρκέσει στην ιστορία του ανθρώπινου είδους λιγότερο από όσο διαρκεί ένα ανοιγοκλείσιμο του ματιού, σε σχέση με τη διάρκεια ζωής ενός ανθρώπου. Η βιομηχανική επανάσταση έχει ιστορία μόλις διακοσίων ετών, ενώ η γεωργία εμφανίστηκε στη Γη μόλις πριν από 9.000 έτη. Είναι, λοιπόν, τουλάχιστο ανόητο να θεωρούμε ότι επειδή ζούμε σε ένα “πολιτισμένο” περιβάλλον, ο εγκέφαλός μας έχει αλλάξει και αυτός τρόπο συμπεριφοράς. Ο εγκέφαλός μας θυμίζει έναν ελβετικό στρατιωτικό σουγιά, που αποτελείται από ένα σύνολο διαφορετικών εργαλείων για την επίλυση προβλημάτων. Αυτά τα εργαλεία διαμορφώθηκαν αργά, με την πάροδο εκατοντάδων γενεών, μέσω της φυσικής επιλογής, για να λύνουν τα καθημερινά προβλήματα επιβίωσης που αντιμετώπιζαν οι πρόγονοί μας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το κρανίο του σύγχρονου ανθρώπου στεγάζει έναν εγκέφαλο της λίθινης εποχής.
Για τους περισσότερους μοντερνιστές, σύγχρονους κοινωνιολόγους, ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι ένας κενός υποδοχέας, τον οποίο έρχονται να γεμίσουν η κοινωνία, η κουλτούρα, η παιδεία, ο πολιτισμός. Πρόκειται για μία λανθασμένη άποψη, όπως δείχνουν τα σύγχρονα επιστημονικά δεδομένα. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος αναπτύσσει ένα σταθερό σύνολο τρόπων σκέψης και ρυθμιστικών κυκλωμάτων, τα οποία είναι εξειδικευμένα λειτουργικά. Αυτά τα κυκλώματα προσδιορίζουν τον τρόπο με τον οποίο ερμηνεύουμε τις εμπειρίες μας και μας παρέχουν το εννοιολογικό πλαίσιο, που μας επιτρέπει να κατανοούμε τις προθέσεις των άλλων. Τα κυκλώματα δεν δημιουργήθηκαν για να λύνουν κάθε πρόβλημα, αλλά ειδικά τα προβλήματα της προσαρμογής - δηλαδή προβλήματα που παρουσιάζονταν ξανά και ξανά στην ιστορία των προγόνων μας και προβλήματα που σχετίζονται με τον κίνδυνο/φόβο, την ασφάλεια, την εύρεση τροφής και νερού, την αναπαραγωγή, την κυριαρχία. Αυτά τα κυκλώματα δεν είναι κοινά και διαφέρουν αναλόγως των φυλετικών ομάδων. Κάθε φυλή αντιδρά διαφορετικά στο ίδιο ερέθισμα και αυτό δεν οφείλεται στην κοινωνία ή στον πολιτισμό αλλά, κυρίως, στη γενετική καταβολή και τον τρόπο επίλυσης των προβλημάτων στο προγονικό περιβάλλον.
Οι πολιτικώς ορθές κοινωνιολογικές μελέτες αδυνατούν να εξηγήσουν επαρκώς το λόγο που κάποιες φυλετικές ομάδες παρουσιάζουν συγκεκριμένες χαρακτηριστικές δεξιότητες, αποδίδοντας τες σε “κοινωνικά αίτια”. Έχουν φτάσει στο τραγελαφικό σημείο να προσπαθούν να εξηγήσουν και να δικαιολογήσουν τα πάντα με βάση την κουλτούρα, τον πολιτισμό, τις κοινωνικές απαιτήσεις και τα πρότυπα. Η έφεση των Ινδών στα μαθηματικά, των Βορειοευρωπαίων στην πειθαρχία, των Ελλήνων στην προσαρμοστικότητα, ή ακόμα και η επιθετικότητα των αγοριών, η αυτοθυσία των γονιών για τα παιδιά τους, η ζήλια, ο “ρατσισμός” οφείλονται σε δήθεν κοινωνικά πρότυπα ή στον τρόπο ανατροφής.
Παρακάτω ακολουθούν κάποια κλασσικά παραδείγματα της παταγώδους αποτυχίας της νεωτεριστικής κοινωνιολογικής προσέγγισης:
- Διαφυλετική Αναγνώριση (Cross-race effect or Other-race bias).
Είναι η αποδεδειγμένη, παρά τις μάταιες προσπάθειες των πολιτικά ορθών, δυσκολία ή και ανικανότητα των ανθρώπων μίας φυλής στην αναγνώριση και την επεξεργασία προσώπων και εκφράσεων του προσώπου των μελών μιας διαφορετικής φυλής ή εθνοτικής ομάδας, εκτός της δικής τους. Στο νευρωνικό φαινόμενο της αναγνώρισης προσώπου, οι άνθρωποι αποδίδουν καλύτερα όταν αναγνωρίζουν πρόσωπα και συναισθηματικές εκφράσεις των προσώπων της δικής τους φυλής (δηλ. του εαυτού τους) σε σύγκριση με πρόσωπα και συναισθηματικές εκφράσεις των προσώπων των άλλων φυλών. Με λίγα λόγια, ο εγκέφαλός μας αναγνωρίζει και κατανοεί τα δικά του γενετικά χαρακτηριστικά και αδυνατεί ή δεν θέλει να αναγνωρίσει αλλότρια χαρακτηριστικά, που του προκαλούν αντανακλαστικά απέχθεια ή φόβο.
- Φυλετική Οσμή (The odor of race)
Το φαινόμενο της φυλετικής οσμής μπορεί εν μέρει να εξηγηθεί με τις φυλετικές διαφορές στους απεκκριτικούς αδένες (βέβαια αυτό αντικρούει στο αξίωμα ότι “όλοι οι άνθρωποι είμαστε ίδιοι”), όπως επίσης και με τη διαφορετική διατροφή/κουζίνα. Οι λευκοί, βεβαίως, που ζουν στην Κίνα και σιτίζονται με κινέζικη κουζίνα δεν μυρίζουν σαν Κινέζοι στους Κινέζους. Ούτε βέβαια οι Αφροαμερικανοί μυρίζουν το ίδιο με τους λευκούς αμερικανούς, που έχουν την ίδια κουζίνα και αλληλοκατηγορούνται ότι μυρίζουν άσχημα. Οι νευρώνες μας έχουν προγραμματιστεί ώστε να μας προκαλεί απέχθεια η οσμή ξένων φυλών, μειώνοντας έτσι την πιθανότητα αναπαραγωγής με άλλες φυλές.
- Γενετική Σεξουαλική Έλξη (Genetic sexual attraction ή απλά GSA)
Το GSA είναι ο όρος που περιγράφει το φαινόμενο της σεξουαλικής έλξης μεταξύ στενών συγγενών (αδέλφια, πρώτα και δεύτερα ξαδέρφια ή ακόμα γονέα και παιδιού), οι οποίοι όμως πρωτογνωρίζονται ως ενήλικες. Αυτό το φαινόμενο είναι σπάνιο σε συγγενείς που μεγαλώνουν μαζί εξαιτίας του φαινομένου Αντίδρασης του Γουέστερμαρκ (Westermarck Effect), που αποτελεί δικλείδα ασφαλείας για την αποφυγή της αιμομιξίας, η οποία παράγει τερατογενέσεις, ασθενείς και αδύναμους απογόνους. Το GSA αποδεικνύει ότι τα γονίδιά μας προτιμούν σεξουαλικούς συντρόφους που μοιάζουν σε μας, άρα μοιράζονται γονίδια, κάτι που αποτελεί παράγοντα για όσο το δυνατόν φυλετικά καθαρότερους απογόνους. Αυτό, βέβαια, έχει προκαλέσει μεγάλες συζητήσεις στην Αμερική, ως προς το αν θα έπρεπε να επιτρέπουν σε παιδιά που δόθηκαν για υιοθεσία να γνωρίζουν τους βιολογικούς τους συγγενείς ή ακόμα και για έλεγχο των τραπεζών σπέρματος που χρησιμοποιούνται για τεχνητή γονιμοποίηση, για την αποφυγή γάμων ανάμεσα σε ετεροθαλή αδέρφια εν αγνοία τους.
- Το Σύνδρομο Ουίλιαμς (Williams syndrome, WS)
Το σύνδρομο Ουίλιαμς είναι μία σπάνια νευροαναπτυξιακή διαταραχή, που προκαλείται από τη διαγραφή περίπου 26 γονιδίων από το μακρύ σκέλος του χρωμοσώματος 7, και χαρακτηρίζεται από αναπτυξιακή καθυστέρηση, ισχυρές γλωσσικές δεξιότητες, εξωτερική εμφάνιση “ξωτικού”, μία ασυνήθιστα εύθυμη συμπεριφορά, την έλλειψη φόβου απέναντι σε ξένους και μειωμένη φυλετική προκατάληψη. Πειράματα σε ομάδες παιδιών, με το καθιερωμένο τεστ φυλετικών και σεξουαλικών διακρίσεων, έδειξαν ότι το 83% ενοχοποιεί τους χαρακτήρες με μαύρο δέρμα (ένδειξη φυλετικής προκατάληψης), ενώ στα παιδιά που πάσχουν από το σύνδρομο το αντίστοιχο ποσοστό είναι μόλις 63%, ένδειξη σημαντικά μειωμένης φυλετικής προκατάληψης. Αντιθέτως, και οι δυο ομάδες παιδιών πέτυχαν 90% στο τεστ σεξουαλικής διάκρισης. Συμπερασματικά, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι η έλλειψη φυλετικής προκατάληψης οφείλεται σε διαταραχή των νευρώνων και θα μπορούσε να θεωρηθεί πάθηση.
Αναλύοντας τα συμπεράσματα των παραπάνω, καθώς και άλλων τέτοιων “σκοτεινών γωνιών” της ανθρώπινης φύσης, για τους πολιτικά ορθούς νεωτεριστές κοινωνιολόγους, οι Paul R. Shaw και Yuwa Wong στο βιβλίο τους “Οι Γενετικοί Σπόροι του Πολέμου” (Genetic Seeds of Warfare: Evolution, Nationalism, and Patriotism, Unwin Hyman, 1989) γίνονται ακόμα ποιο ξεκάθαροι: Οι φυλετικές και εθνοτικές ομάδες διαμορφώθηκαν εξελικτικά, ως εργαλείο επιβίωσης και μέσο άμυνας, για να εξασφαλίσουν τροφή, ασφάλεια και αναπαραγωγή υπό την απειλή μιας άλλης εχθρικής ομάδας, απειλητικής για την κυριαρχία στο αρχέγονο περιβάλλον και κατ’ επέκταση για τους ίδιους και τους απογόνους τους. Χαρακτηρίζουν δε αυτή την εξέλιξη ως το θεμέλιο της ξενοφοβίας και προσδιορίζουν την προέλευση της ξενοφοβίας, του εθνικισμού και του “ρατσισμού” στις κοινωνίες κυνηγών/τροφοσυλλεκτών πολλές εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια πίσω.
Ο Pierre van der Berge στο “Εθνικό Φαινόμενο” (The Ethnic Phenomenon, Praeger, 1981) δίνει έμφαση στους ρόλους της εθνικότητας και της συγγένειας, που αφορούν στους βιολογικούς δεσμούς με τα μέλη μιας εθνικής ομάδας, ως σημαντικά στοιχεία της εθνικής ταυτότητας. Η αίσθηση της οικογένειας μεταξύ των ανθρώπων μιας ομάδας δημιουργεί μία σταθερή, έντονη και συναισθηματικά εδραιωμένη συνεργασία μέσα στην ομάδα. Ο Van der Berge προσδιορίζει την κοινή καταγωγή ως βάση για την καθιέρωση των ορίων των εθνοτικών ομάδων και υποστηρίζει πως οι περισσότεροι άνθρωποι δεν συμμετέχουν σε εθνικές ομάδες, αλλά γεννιούνται σε αυτές. Επίσης, συμπληρώνει ότι η υπαγωγή στην ομάδα δεν απαιτεί πραγματική ή καθαρή γενετική συγγένεια, αλλά μπορεί να περιλαμβάνει “πλασματικούς συγγενείς” και δεν μπορεί να είναι βιολογικά ακριβής. Παρατηρεί, τέλος, ότι το συναίσθημα της εθνικής αλληλεγγύης συνήθως είναι ισχυρότερο σε μικρές και συμπαγείς ομάδες, ενώ υπάρχει λιγότερη αλληλεγγύη σε μεγάλες και διάσπαρτες ομάδες κι αυτό μπορεί να οφείλεται στη μεγαλύτερη γενετική διαφοροποίηση, εξηγώντας έτσι την αποσάθρωση του κοινωνικού ιστού στις πολυφυλετικές κοινωνίες, από την αρχαία Ρώμη μέχρι την σημερινή Νέα Υόρκη.
Ο Roger Masters στη “Φύση της πολιτικής” (The Nature of Politics, Yale University Press, 1989) αναφέρει ότι τόσο η αρχέγονη όσο και νεωτεριστική αντίληψη του εθνικισμού προϋποθέτουν την αποδοχή τριών δεδομένων:
Α) Οι άνθρωποι ανταποκρίνονται στον ανταγωνισμό ή στη σύγκρουση μέσω της οργάνωσης σε ομάδες, είτε για να επιτεθούν σε άλλες ομάδες είτε για να υπερασπιστούν την ομάδα τους (και το προγονικό περιβάλλον) από εχθρικές ομάδες.
Β) Τα άτομα αποκτούν πλεονέκτημα μέσω της συνεργασίας με άλλους για την εξασφάλιση συλλογικών αγαθών που δεν είναι προσβάσιμα με ατομική προσπάθεια και μόνο.
Γ) Η ύπαρξη μιας ηγετικής ομάδας – ελίτ - που ενορχηστρώνει τις προσπάθειες για την εδραίωση της κυριαρχίας της δικής της ομάδας έναντι των πιθανών αντιπάλων ομάδων είναι ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη του έθνους και του πολιτισμού.
Οι ρίζες του εθνικισμού, των εθνών, των φυλετικών χαρακτήρων, της αγάπης, της πείνας, του φόβου και όλων των άλλων ανθρώπινων συναισθημάτων και ενστίκτων, βρίσκονται μέσα μας, γεννιόμαστε μ' αυτές και τις κληροδοτούμε στα παιδιά μας. Λέγοντας ψέματα στον εαυτό μας ότι είμαστε “υπεράνω τέτοιων κατωτέρων ενστίκτων”, γιατί είμαστε δήθεν πολιτισμένοι, δεν μας κάνει καλύτερους ανθρώπους αλλά ψεύτες, ασθενείς και ηλίθιους, που αγνοούμε τον ίδιο μας τον εαυτό. Δεν είχαν άδικο οι πρόγονοί μας, οι οποίοι έθεσαν πρώτο από τα Δελφικά Παραγγέλματα το “γνώθι σ΄ αυτόν”, διότι, γνωρίζοντας τον εαυτό σου, γνωρίζεις και τον κόσμο. Οι αστικοί νόμοι εναντίον του εθνικισμού και του φυλετισμού έρχονται σε αντίθεση με την ανθρώπινη φύση και όπως είναι φυσικό θα καταπέσουν.
Οι διανοητές του εθνικισμού ερμηνεύουν την ίδια μας τη φύση, ενώνοντας τις κουκκίδες στο παζλ των συμπεριφορών και των ενστίκτων μας, χωρίς να εξιδανικεύουν το “ον που κοιτά προς τα άστρα”, ούτε όμως ρίχνοντάς το στα επίπεδα του ζώου, όπως κάνουν οι υλιστές. Μελετούν και πρεσβεύουν μία ιδεολογία, η οποία είναι συμβατή με την πραγματική μας φύση. Αντιθέτως, ξένες προς τη φύση μας ιδεολογίες πότισαν με αίμα τη γη, εξοντώνοντας εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπων. Εκπρόσωποι αυτών των παρά φύση ιδεολογιών και ιδεοληψιών είναι αυτοί που συστηματικά λασπολογούν και χλευάζουν τον εθνικισμό, ανίκανοι να καταλάβουν ότι χλευάζουν και πολεμούν την ίδια τους τη φύση.
Ο μηχανισμός του εθνοφυλετισμού είναι απλός, αρχέγονος, αμείλικτος και σχετίζεται με την επιβίωση, την αναπαραγωγή και την κυριαρχία. Όσες εθνοφυλετικές ομάδες τον αψήφισαν στην ανθρώπινη ιστορία, αντιμετώπισαν τις ολέθριες συνέπειες. Και σήμερα, που ο πολυπολιτισμός και η παγκοσμιοποίηση έρχονται για να επιβάλλουν το αντιφυσικό, οδηγώντας τα έθνη της Δύσης στην παρακμή και τον εκφυλισμό, ο εθνικισμός προβάλει ως η μόνη ουσιαστική μορφή αντίστασης στην ισοπέδωση. Το αν θα επικρατήσει ή όχι, θα καθορίσει την πορεία των εθνοφυλετικών ομάδων της Ευρώπης προς το πεπρωμένο τους ή θα τις ρίξει στη λήθη, εξαφανίζοντάς τες από τα κατάστιχα της ιστορίας.
Ι.Χ.
COMMENTS