Το μυστικό σχέδιο Ζ για τη μετάβαση της Ελλάδας από το ευρώ στη δραχμή

Το μυστικό σχέδιο Ζ για τη μετάβαση της Ελλάδας από το ευρώ στη δραχμή

Το απόρρητο «σχέδιο Ζ» για την έξοδο της Ελλάδας από το ευρώ. Τι προέβλεπε και γιατί προκάλεσε τρόμο στις Βρυξέλλες. Ο ρόλος Προβόπουλου, Παπαδήμου και ο φόβος bank run. Η πίεση των γερακιών του γερμανικού ΥΠΟΙΚ και πως η Μέρκελ έκανε πίσω.

του Peter Spiegel

Κάθε εργάσιμη ημέρα από τότε που ξέσπασε η κρίση, ο Γιώργος Προβόπουλος, ο γκριζομάλλης διοικητής της κεντρικής τράπεζας της Ελλάδας, συγκαλούσε στις 6 μ.μ στο γραφείο του μια μικρή «ομάδα έκτακτης ανάγκης» για την επιθεώρηση της κατάστασης των ελληνικών τραπεζών. Αυτό που άκουσε στις 15 Ιουνίου του 2012 ήταν αρκετό για να κάνει τον κεντρικό τραπεζίτη της χώρας να χλομιάζει.

Ήταν την Παρασκευή πριν από τις βουλευτικές εκλογές – τη δεύτερη εκλογική αναμέτρηση μέσα σε λίγους μήνες – και η χώρα φαινόταν να βυθίζεται στον πανικό. Εκείνη την ημέρα, οι Έλληνες απέσυραν πάνω από 3 δισ. ευρώ από τους τραπεζικούς τους λογαριασμούς ή περίπου 1,5% του ΑΕΠ. Η Τράπεζα της Ελλάδας παρακολουθούσε τους πολίτες να μεταφέρουν χρήματα από τις τράπεζες στα στρώματα τους τα τελευταία τρία χρόνια, αλλά ποτέ σε τέτοια κλίμακα.
«Μέσα σε λίγες ημέρες, θα μπορούσε να είχε ξεσπάσει μια κανονική τραπεζική κρίση», ανέφερε σε συνέντευξη του ο κ. Προβόπουλος. 
Με τον ρυθμό αυτό η Ελλάδα θα είχε ξεμείνει από χαρτονομίσματα μέσα σε μια ή δύο μέρες.

Ωστόσο, εν αγνοία σχεδόν ολόκληρου του ελληνικού πολιτικού κατεστημένου, μια μικρή ομάδα αξιωματούχων της ΕΕ και του ΔΝΤ εργάζονταν μυστικά για μήνες προετοιμαζόμενοι για την κατάρρευση των ελληνικών τραπεζών. 

Το μυστικό τους πρόγραμμα δράσης, γνωστό και ως «Σχέδιο Ζ», ήταν ένα λεπτομερές κείμενο για το πώς θα ανακατασκευαστεί η οικονομική και τραπεζική υποδομή της Ελλάδας σε περίπτωση που έφευγε από το ευρώ.

Το σχέδιο συγκροτήθηκε από είκοσι περίπου αξιωματούχους, σε μικρές ομάδες εργασίας στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις Βρυξέλλες, στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα στην Φρανκφούρτη και στο ΔΝΤ στην Ουάσινγκτον. Αξιωματούχοι που εργάστηκαν στο μέχρι πρότινος κρυφό σχέδιο, επέμειναν ότι δεν ήταν ένας οδικός χάρτης για να αναγκαστεί η Ελλάδα να φύγει από το ευρώ. Ήταν ακριβώς το αντίθετο.
Οι ίδιοι φοβόντουσαν ότι το «Grexit» θα είχε εκρηκτικές συνέπειες για τις ευρωπαϊκές χρηματοπιστωτικές αγορές, προκαλώντας μαζικές τραπεζικές αναλήψεις σε άλλες δοκιμαζόμενες οικονομίες της ευρωζώνης και δημιουργώντας ερωτήματα για το ποια θα είναι η επόμενη χώρα που θα φύγει από το ευρώ.
Αλλά από τις αρχές τους 2012, πολλοί εξ αυτών των αξιωματούχων πίστευαν πως ήταν ανεύθυνο να μην είναι προετοιμασμένοι για μια έξοδο της Ελλάδας. «Πάντα λέγαμε: είναι στόχος μας να τους κρατήσουμε μέσα», ανέφερε ένας εκ των μελών της ομάδας. «Είναι μηδενική η πιθανότητα να φύγουν; Όχι. Αν είναι κανείς στο συμβούλιο μιας εταιρείας και έχει πιθανότητα μόλις 10% για ένα τέτοιο ενδεχόμενο, προετοιμάζεται για το χειρότερο», σημείωσε.

Τους τελευταίους έξι μήνες, οι Financial Times έχουν πάρει συνεντεύξεις από δεκάδες αξιωματούχους που είχαν άμεση εμπλοκή στην καταπολέμηση της κρίσης της ευρωζώνης για να εξετάσουν πως κατά το τελευταίο επεισοδιακό της έτος οι ηγέτες αυτοί μεταμόρφωσαν το ευρωπαϊκό σχέδιο σε κάτι εντελώς νέο: μια πολύ πιο συγκεντρωτική ευρωζώνη όπου οι θεσμοί της ΕΕ έχουν αναλάβει ευρύτατες οικονομικές και χρηματοπιστωτικές εξουσίες που κάποτε ανήκαν στις εθνικές κυβερνήσεις. Οι ψηφοφόροι που τάσσονται κατά αυτής της συγκέντρωσης εξουσιών στις Βρυξέλλες και στην Φρανκφούρτη μπορεί να αποτελέσουν μια σημαντική δύναμη στις ευρωεκλογές της επόμενης εβδομάδας.

Μια νέα αίσθηση επείγοντος

Ήταν ωστόσο άλλη μια παρολίγον καταστροφή για την Ελλάδα – η οποία ως τα μέσα του 2012 είχε αντιμετωπίσει τις εξεγέρσεις, την εκτίναξη της ανεργίας και την λιτότητα που είχαν προκαλέσει τα τέσσερα χρόνια οικονομικής συρρίκνωσης στα πρότυπα της Μεγάλης Ύφεσης – η οποία θα ανάγκαζε τους Ευρωπαίους ηγέτες να αναλάβουν άμεση δράση. Από το 2009, η οικονομία της Ελλάδας είχε συρρικνωθεί κατά 20%.
Σε καμία άλλη στιγμή της κρίσης το ενιαίο νόμισμα της Ευρώπης δεν βρισκόταν σε μεγαλύτερο κίνδυνο κατάρρευσης από τις εβδομάδες πριν και μετά τις ελληνικές βουλευτικές εκλογές του Ιουνίου. Ο σχεδιασμός του Grexit έγινε πιο επιτακτικός όταν άρχισε να φαίνεται ότι το αριστερό κόμμα του ΣΥΡΙΖΑ – καθοδηγούμενο από τον αντιμνημονιακό «επαναστάτη» Αλέξη Τσίπρα – βρισκόταν μια ανάσα από την νίκη. «Αυτή ήταν η στιγμή που είπα στον εαυτό μου: Πρέπει να τελειώσουμε αυτή τη δουλειά», είπε πρόσωπο που συμμετείχε στο «Σχέδιο Ζ».

Η κρίση παίρνει κεφάλια

Την ώρα που η πλειοψηφία των ηγετών του κόσμου πετούσε για το Λος Κάμπος του Μεξικό για το ετήσιο συνέδριο της G20 που γινόταν το ίδιο Σαββατοκύριακο με τις ελληνικές εκλογές, μια μικρή ομάδα Ευρωπαίων αξιωματούχων βρισκόταν στα γραφεία τους σε περίπτωση που το «Σχέδιο Ζ» έπρεπε να ενεργοποιηθεί.
Εργάζονταν υπό τις εντολές του Ολι Ρεν, του Ευρωπαίου Επιτρόπου για Οικονομικά Θέματα, ο οποίος είχε ακυρώσει την πτήση του για το Μεξικό για να παραμείνει στις Βρυξέλλες. Ο Μάριο Ντράγκι, ο επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, έμεινε στην Φρανκφούρτη και ο Ζαν Κλωντ Γιούνκερ, ο πρωθυπουργός του Λουξεμβούργου και επικεφαλής του Eurogroup, ήταν και αυτός σε επιφυλακή.
Το «Σχέδιο Ζ» δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ. Ο ΣΥΡΙΖΑ του κ. Τσίπρα ήρθε δεύτερος, επιτρέποντας στα δύο μεγάλα κόμματα και στην ΔΗΜΑΡ να σχηματίσουν ένα άβολο συνασπισμό και να συμφωνήσουν τελικά να συνεχίσουν το μονοπάτι του προγράμματος διάσωσης.
Αλλά ανώτατοι αξιωματούχοι ανέφεραν πως το παρολίγον ατύχημα εκείνου του καλοκαιριού και οι συνεχείς συζητήσεις για την παραμονή της Ελλάδας, συνέβαλλαν στο να ξεκαθαρίσει η στάση των πολιτικών της ευρωζώνης – ειδικά στο Βερολίνο όπου οι διαμάχες για το αν έπρεπε να φύγει η Ελλάδα μαίνονταν για πάνω από τρεις μήνες, προτού αποφασίσει να τις τελειώσει η Γερμανίδα καγκελάριος Άγκελα Μέρκελ.

Μια εντυπωσιακή αναστροφή

Η συμμετοχή της Ελλάδας στο ευρώ αποτελεί ένα επίμαχο ζήτημα από την στιγμή που η Ελλάδα υιοθέτησε το κοινό νόμισμα το 2001. Μετά από χρόνια προειδοποιητικών μηνυμάτων, η Eurostat, η στατιστική υπηρεσία της Ε.Ε, ξεκίνησε έρευνα το 2004 από την οποία βρήκε ότι η Ελλάδα είχε δώσει λανθασμένα στοιχεία, ανακοινώνοντας νούμερα που παρουσίαζαν μια πιο θετική εικόνα για την κατάσταση των δημοσιονομικών της.
Παρά την ενδημική κακοδιαχείριση, η Αθήνα κατάφερε να εκμεταλλευτεί τα χαμηλά επιτόκια που έφερε η συμμετοχή στην ευρωζώνη για να συνεχίσει την ξένοιαστη πορεία με δανεικά. Οι ηγέτες της Ε.Ε. δεν έδωσαν σημασία στα προειδοποιητικά μηνύματα των λογιστών των Βρυξελλών.
Αλλά όταν το 2011 το πρόγραμμα διάσωσης της Ελλάδα άρχισε να ταλανίζεται, το ζήτημα μεταφέρθηκε από τις σκονισμένες εκθέσεις της Ε.Ε. σε συνεδριάσεις κεκλεισμένων των θυρών μεταξύ των πιο ισχυρών Ευρωπαίων ηγετών. Σύμφωνα με πολλούς αξιωματούχους της Ε.Ε., ο Σόιμπλε, ο πανίσχυρος Γερμανός υπουργός Οικονομικών, έγινε ο πιο ένθερμος συνήγορος του Grexit.
Mέχρι τις αρχές του 2012 ωστόσο, το μεγαλύτερο μέρος της συζήτησης γινόταν σε θεωρητικό επίπεδο, κυρίως από οικονομολόγους και διάφορα υπουργεία Οικονομικών, καθώς και από το οικονομικό διευθυντήριο της Επιτροπής, που προσπάθησε να υπολογίσει τον αντίκτυπο που θα είχε το Grexit στην Ελλάδα και στην υπόλοιπη ευρωζώνη.
Επί τους ουσίας, σε πανευρωπαϊκό επίπεδο ο σχεδιασμός εναλλακτικών σχεδίων ήταν περιορισμένος, ίσως και ανύπαρκτος. Ο Ζαν Κλωντ Τρισέ, ο επικεφαλής της ΕΚΤ ως τον Νοέμβριο του 2011, απέκλεισε κάθε συζήτηση για Grexit από φόβο πως ακόμα και μια υποψία ότι το σκέφτεται η κεντρική τράπεζα θα οδηγούσε σε μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία, ανέφεραν πρώην αξιωματούχοι της ΕΚΤ.
Στις Βρυξέλλες, μια ομάδα υπό τις οδηγίες του Μάρκο Μπούτι, επικεφαλής του οικονομικού διευθυντηρίου της Κομισιόν, είχε συγκεντρώσει «στα κρυφά» δεδομένα, με στόχο να πείσει τη Γερμανία και τους συμμάχους ότι ένα Grexit θα προκαλούσε πολύ μεγαλύτερο χάος από αυτό που υπολόγιζαν. Αλλά δεν υπήρξαν πιο συγκροτημένες κινήσεις σχεδιασμού, από φόβο ότι θα υπάρξουν διαρροές.
Μόνο στο ΔΝΤ, το οποίο είχε τεράστια εμπειρία από κάθε είδους καταστροφές, είχε αρχίσει να γίνεται σοβαρή δουλειά.
Όταν το θέμα του Grexit θίχτηκε για πρώτη φορά δημοσίως κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης του G20 στις Κάννες το Νοέμβριο του 2011-οπότε Μέρκελ και Σαρκοζί πίεζαν για δημοψήφισμα εξόδου ή όχι από το ευρώ- δεν υπήρχε σχέδιο αν η Ελλάδα επέλεγε να αποχωρήσει.

Αρκετοί υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι της ΕΕ δήλωναν έκπληκτοι που οι Μέρκελ και Σαρκοζί είχαν προβάλει την ιδέα της εθελοντικής εξόδου από την ΕΕ, κάτι που προηγουμένως αρνούνταν επίμονα. Ακόμη και αξιωματούχοι που εργάζονταν στενά με τους δυο ηγέτες αιφνιδιάστηκαν. «Έπεσα από την καρέκλα μου»,δήλωσε ένας αξιωματούχος που συμμετείχε στις κλειστές συζητήσεις με τους δυο ηγέτες.

Η επεξεργασία του Plan Z ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 2012 υπό την «επίβλεψη» τεσσάρων ανδρών. Ο Ασμουνσεν, ο Γερμανός που συμμετείχε στο εκτελεστικό συμβούλιο της ΕΚΤ είχε αναλάβει μετά από εντολή Ντράγκι να είναι επικεφαλής του «project» στο πλαίσιο της ΕΚΤ.

Ο Τ. Βίζερ, επικεφαλής του Euro Working Group ανέλαβε τον συντονισμό με τις Βρυξέλλες και τον κ. Μπούτι. Και ο Π. Τόμσεν, επικεφαλής της αποστολής του ΔΝΤ, στην Αθήνα, παρείχε στοιχεία από το ΔΝΤ.
Οι προσπάθειες να κρατηθούν μυστικές οι πληροφορίες από τα μικρά επιτελεία των τεσσάρων ανδρών ήταν ισχυρές για τον ίδιο λόγο που ο Τρισέ είχε απαγορεύσει ένα τέτοιο σχεδιασμό: Η δημόσια αποκάλυψη του θέματος θα προκαλούσε τέτοιο πανικό που θα τους ανάγκαζε να θέσουν το σχέδιο σε λειτουργία.
Σύμφωνα με έναν παράγοντα των συνομιλιών, δεν συντάχθηκε ποτέ ούτε ένα έγγραφο του Plan Z και οι συνομιλητές δεν αντάλλαξαν ούτε ένα email σχετικά με το έργο τους. «Ήταν απολύτως προστατευμένο, ακόμη και εντός των θεσμών», δήλωσε ο αξιωματούχος. «Ακόμη και ανάμεσα στις ομάδες υπήρχε τείχος προστασίας». Αποφασίστηκε να μην συμμετέχουν Έλληνες αξιωματούχοι, λόγω του φόβου διαρροών.
Τα τείχη προστασίας απέδωσαν. Κατά την διάρκεια δείπνου μεταξύ του προέδρου της Κομισιόν Μπαρόζο και της Μέρκελ στην καγκελαρία στο Βερολίνο δύο εβδομάδες σχεδόν πριν τις ελληνικές εκλογές, η κα Μέρκελ ζήτησε από τον Μπαρόζο να της επιβεβαιώσει ότι υπάρχει σχέδιο στην περίπτωση που η Ελλάδα απορρίψει τις προϋποθέσεις της διάσωσης και επέλθει το Grexit.
Ο κ. Μπαρόζο παραδέχτηκε την ύπαρξη του σχεδίου και προσφέρθηκε να το παρουσιάσει στην Μέρκελ, που όμως απάντησε ότι της φτάνει ο λόγος του, σύμφωνα με τις πληροφορίες. Στο γερμανικό σύστημα, η Bundestag έχει δικαίωμα να απαιτήσει να δει τέτοιου είδους έγγραφα και οι ανώτατοι Γερμανοί αξιωματούχοι φοβούνταν ότι θα υποχρεώνονταν να αποκαλύψει το σχέδιο αν το είχε σε χαρτί.

Από τα λόγια στην πράξη

Αν και οι FT δεν απέκτησαν πρόσβαση στα αρχεία του Plan Z, αξιωματούχοι που τα είδαν, σχολιάζουν ότι αντιστοιχούσε σε ένα λεπτομερές σενάριο για το πώς θα δημιουργηθεί ένα νέο χρηματοπιστωτικό σύστημα από το μηδέν.
Στην Ουάσιγκτον, αξιωματούχοι του ΔΝΤ ετοίμασαν μια 20σέλιδη προσομοίωση δράσεων. Αντλώντας από την εμπειρία τους σε τραπεζικές καταρρεύσεις και νομισματικές κρίσεις, οι αξιωματούχοι είπαν ότι το λεπτομερές σχεδιάγραμμα του ΔΝΤ περιελάμβανε δραματικές κινήσεις, όπως κλείσιμο όλων των ΑΤΜ και επιβολή ελέγχων στα σύνορα, για την αποτροπή μαζικής εξόδου κεφαλαίων.
Στην ΕΚΤ, οι αξιωματούχοι μελέτησαν την εμπειρία της Αργεντινής με την έκδοση IOU  (από το αγγλικό «I owe you» που σημαίνει «σου χρωστάω», ανεπίσημο έγγραφο ανάληψης μιας υποχρέωσης πληρωμής σε αντικατάσταση των χαρτονομισμάτων) κατά την διάρκεια της νομισματικής κρίσης 2001, αφού τα νομίσματα και χαρτονομίσματα που θα κυκλοφορούσαν στην Ελλάδα δεν θα είχαν πλέον νόμιμη ισχύ. Ανάμεσα στις επιλογές ήταν η έκδοση ελληνικών υποσχετικών χρέους IOU σε αξία περίπου μισή από τα ευρώ που θα υπήρχαν, καθώς η εκτύπωση νέων τραπεζογραμματίων στην Ελλάδα θα ήταν διαδικαστικός εφιάλτης.
Οι αξιωματούχοι της ΕΚΤ μελέτησαν επίσης την εισαγωγή νέων δηναρίων στο Ιράκ από τον αμερικανικό στρατό το 2003, αλλά πάλι φοβήθηκαν την τεχνική πρόκληση. Οι ΗΠΑ έκαναν τρεις μήνες για το έργο, αλλά είχαν πίσω τους τον μεγαλύτερο στρατό στον κόσμο και τα «εργαλεία» του. Η Ελλάδα είχε πολύ περιορισμένες δυνατότητες εκτύπωσης και μετά την εισαγωγή του ευρώ τύπωνε σχεδόν μόνο χαρτονομίσματα των 10 ευρώ.
Αναλόγως περίπλοκο ήταν το βασικό «υδραυλικό σύστημα» της ελληνικής οικονομίας. Η Ελλάδα, όπως κάθε χώρα της ευρωζώνης, συνδέεται μέσω του δικτύου Target 2, ένα κολοσσιαίο εσωτερικό σύστημα ηλεκτρονικών υπολογιστών που λειτουργεί η ΕΚΤ και οι εθνικές τράπεζες και επιτρέπει τις περισσότερες εμπορικές συναλλαγές. Αν αποσυνδεόταν η Ελλάδα από το Target 2, δεν θα μπορούσαν να γίνουν οι εκκαθαρίσεις συναλλαγών και η οικονομία θα έμενε παγωμένη. Το δε σύνολο του συστήματος θα έπρεπε να ξαναστηθεί.
Ανάλογος όγκος εργασίας έπεφτε στις Βρυξέλλες. Κάποια κομμάτια έπεφταν σε αδιέξοδο λόγω της νομοθεσίας της ΕΕ: Πώς θα μπορέσει μια «μαντρωμένη» οικονομία να παραμείνει πλήρως ενταγμένο μέλος της εσωτερικής αγοράς της ΕΕ, που απαιτεί ελεύθερη κίνηση αγαθών; Ποιες νομικές αρχές θα αναλάμβαναν τον έλεγχο κεφαλαίων; Άλλες προετοιμασίες ήταν πολύ πιο πρακτικές, όπως το ποιοι αξιωματούχοι θα εμφανιστούν στον κόσμο να ανακοινώσουν το νέο στάτους της Ελλάδας.
Για πολλούς που εργάστηκαν στο έργο, το Plan Z ήταν μια άσκηση τόσο επιχειρημάτων, όσο και πράξεων. Ήθελαν να δείξουν στους υπέρμαχους του Grexit ότι ήταν ένας ηράκλειος άθλος, κάτι που δεν θα μπορούσαν να υποστηρίξουν, όταν καταλάβουν πόσο δύσκολο είναι. Αλλά το καλοκαίρι του 2012, οι Έλληνες ψηφοφόροι σχεδόν τους υποχρέωσαν.

Μια σκληρή χρεοκοπία

Με την προσοχή της Ευρώπης στραμμένη στην Γαλλία, όπου ο Σαρκοζί διεξήγαγε έναν αποτυχημένο αγώνα επανεκλογής την ίδια ημέρα με τις πρώτες κοινοβουλευτικές εκλογές στην Ελλάδα, λίγοι ήταν εκείνοι εκτός Ελλάδας που περίμεναν την καταιγίδα που πλησίαζε. Ακόμη και εντός Ελλάδας, πολλοί πολιτικοί ηγέτες έμειναν έκπληκτοι όταν άρχισαν να βγαίνουν τα αποτελέσματα το απόγευμα της Κυριακής 6 Μαΐου.
Στα τελευταία 40 χρόνια περίπου από την αποκατάσταση της δημοκρατίας το 1974, στην εκλογική πολιτική της Ελλάδας κυριαρχούσαν δύο κόμματα, το αριστερό ΠΑΣΟΚ και η δεξιά Νέα Δημοκρατία. Αλλά όσο βάθαινε η κρίση, εν μέσω κατηγοριών από τους επιθεωρητές του μνημονίου για κακοδιαχείριση των κυβερνήσεων και από τα δυο κόμματα το status quo άρχισε να διαλύεται.
Αντι-κυβερνητικές ομάδες της δεξιάς και αριστεράς, που κάποτε θεωρούνταν περιθωριακοί, άρχισαν να κερδίζουν την συμπάθεια του εκλογικού σώματος. Το νεοναζιστικό κόμμα της Χρυσής Αυγής βρήκε δεκτικό κοινό στους αποξενωμένους φτωχούς των πόλεων. Ο χαρισματικός κ. Τσίπρας βρήκε το δικό του εύφορο έδαφος στους υποστηρικτές του ΠΑΣΟΚ, που είχε διαπραγματευτεί τα μνημόνια.
Όπως ήταν αναμενόμενο, η Ν.Δ. κέρδισε την αναμέτρηση, αλλά με ποσοστό κάτω του 19% δηλαδή 14,6 μονάδες χαμηλότερα από τις προηγούμενες εκλογές. Ακόμη πιο δραματική ήταν η κατάρρευση του ΠΑΣΟΚ που ήρθε πίσω από τον ΣΥΡΙΖΑ, με μόλις 13% δηλαδή 31 μονάδες χαμηλότερα από το 2009.
«Δεν διαβάζαμε σωστά όσα συνέβαιναν στην ελληνική κοινωνία», σχολίασε βετεράνος του ΠΑΣΟΚ. «Γνωρίζαμε ότι υπήρχε πολύ οργή, αλλά καθώς ήμασταν δεμένοι με το μνημόνιο και θέλαμε να πετύχει και πιστεύαμε ότι η χώρα χρειάζεται αλλαγή, δεν είδαμε –κανένας δεν είδε – στην άνοδο της Χ.Α. ούτε την θεαματική ανέλιξη του ΣΥΡΙΖΑ, ούτε την δική μας κατάρρευση».
Ενας άνθρωπος που δεν εξεπλάγη, ήταν ο Λουκάς Παπαδήμος. ο τεχνοκράτης πρωθυπουργός της Ελλάδας, που είχε καταφέρει να κρατήσει την χώρα όρθια κατά την διάρκεια της εξάμηνης θητείας του. Σε συνέντευξή του, ο πρώην κεντρικός τραπεζίτης δήλωσε ότι οι δημοσκοπήσεις της παραμονές των εκλογών, τον έκαναν να ανησυχεί τόσο για το γεγονός ότι θα αποδειχθούν ατελέσφορές, που έμεινε στο γραφείο του την νύχτα της Κυριακής, ώστε να προετοιμαστεί για το σοκ στις αγορές.

Σύμφωνα με τον κ. Παπαδήμο, οι ελληνικές αρχές φοβούνταν ότι μετά τις εκλογές τα πράγματα θα ξέφευγαν αν τα ανταγωνιστικά κόμματα δεν κατάφερναν να σχηματίσουν κυβέρνηση γρήγορα. Φοβούνταν όμως επίσης ότι η νέα κυβέρνηση, υπό την ΣΥΡΙΖΑ ή και την Ν.Δ., θα απέρριπτε το πρόγραμμα διάσωσης,υποχρεώνοντας την ΕΕ να «τραβήξει την πρίζα». Ο κίνδυνος ήταν να μην επιτρέψει το εκλογικό αποτέλεσμα τον σχηματισμό κυβέρνησης που θα υποστήριζε το νέο οικονομικό πρόγραμμα», είπε ο κ. Παπαδήμος.
Σε τηλεδιάσκεψη, οι επτά Ευρωπαίοι ηγέτες που κατευθύνονταν στο Λος Κάμπος για την σύνοδο G20, συμφώνησαν να παραμείνουν σε μια κοινή γραμμή: Θα υπόσχονταν στήριξη στην Ελλάδα, αλλά μόνο εφόσον θα υποτασσόταν στις προϋποθέσεις του προγράμματος διάσωσης. Δεν θα γινόταν επαναδιαπραγμάτευση.
Χωρίς κεφάλαια διάσωσης, η Αθήνα δεν θα μπορούσε πλέον να πληρώσει τα έξοδά της και υπήρχε κι ένα ομόλογο 3,1 δισ. ευρώ που έληγε τον Αύγουστο, τμήμα του οποίου κατείχε η ΕΚΤ.
Μια «σκληρή χρεοκοπία», με αποτυχία αποπληρωμής ομολόγου, θεωρείτο επί μακρόν ο πιο πιθανός δρόμος για το Grexit, αφού, αν δεν υπήρχε κανένας να δανείσει στην Αθήνα.
Δεν θα ήταν μόνο η κυβέρνηση που θα έμενε από ρευστό. Εκείνη την περίοδο, οι ελληνικές τράπεζες εξαρτώνταν από τον έκτακτο δανεισμό της κεντρικής τράπεζας για να παραμένουν ζωντανές γιατί ο ιδιωτικός τομέας είχε σταματήσει να δανείζει. Για να πάρουν αυτά τα δάνεια οι τράπεζες έπρεπε να παράσχουν κάποιο είδος εγγύησης, που για τα περισσότερα κράτη της ευρωζώνης σήμαινε κρατικά ομόλογα. Αυτά τα ομόλογα θα ήταν άχρηστα σε περίπτωση σκληρής χρεοκοπίας, οπότε τα δάνεια θα κόβονταν. Χωρίς έκτακτη ρευστότητα, οι ελληνικές τράπεζες θα κατέρρεαν. Χωρίς τράπεζες δεν υπάρχει οικονομία.
Αυτό δεν θα συνέβαινε σε ένα παραδοσιακό νομισματικό σύστημα. Αλλά η Ελλάδα δεν είχε κεντρική τράπεζα με την παραδοσιακή έννοια. Η κεντρική της τράπεζα βρισκόταν στην Φρανκφούρτη, διοικούμενη από μη Έλληνες και δεν υπήρχε τρόπος να πιεστεί η ΕΚΤ να δανείσει στις ελληνικές τράπεζες. Ο μόνος τρόπος επανεκκίνησης του τραπεζικού συστήματος θα ήταν να στήσει η Αθήνα την δική της κεντρική τράπεζα και να αρχίσει να τυπώνει δικό της χρήμα.

«Εξόντωση της χώρας εντός ωρών»

Αλλά ο κ. Παπαδήμος και οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι άρχισαν να φοβούνται μια δεύτερη «συμπτωματική» οδό προς το Grexit μετά τις εκλογές του Μαΐου: Μαζικές τραπεζικές αναλήψεις.
Αν άρχιζαν οι αναλήψεις «πανικού», η κατάληξη θα ήταν ίδια με την «σκληρή χρεοκοπία». Οι ελληνικές τράπεζες θα ξέμεναν κυριολεκτικά από ρευστό, και η ΕΚΤ δεν θα μπορούσε να τις χρηματοδοτήσει γιατί θα ήταν αναξιόχρεες. «Οι κανόνες απαγορεύουν σαφώς την παροχή ρευστότητας χωρίς επαρκείς εγγυήσεις, κι αυτό σημαίνει ότι σκοτώνεις την χώρα μέσα σε ώρες», σχολίασε αξιωματούχος της ΕΚΤ. Για να γίνει η τραπεζική επανεκκίνηση, θα χρειαζόταν νέο νόμισμα.
Καθώς τα πολιτικά κόμματα τσακώνονταν για τον σχηματισμό κυβέρνησης, ο κ. Παπαδήμος λάμβανε καθημερινές ενημερώσεις από την κεντρική τράπεζα για τις καταθέσεις που σήκωναν οι καταθέτες. Τα ποσά γίνονταν τόσο μεγάλα, που έγραψε προειδοποιητική επιστολή στον Πρόεδρο της Ελλάδας. Αν δεν σχηματιστεί κυβέρνηση, πρέπει να προκηρυχθούν εκλογές σύντομα.
Από τις αρχές του 2009, οι ελληνικές αρχές είχαν καταφέρει να διαχειριστούν με επιτυχία ένα τραπεζικό «τροχάδην» σε αργή κίνηση, όπου οι καταθέσεις είχαν μειωθεί από 245 δισ. ευρώ σε λιγότερα από 174 δισ. ευρώ στις παραμονές των εκλογών 2012. Σύμφωνα με Ελληνες αξιωματούχους, το ένα τρίτο αυτών των κεφαλαίων εξήλθαν από την χώρα, ένα τρίτο δαπανήθηκε για την συντήρηση του βιοτικού επιπέδου που κατέρρεε και ένα τρίτο είχε κρυφτεί σε στρώματα και μπαούλα, με το φόβο ότι τα ευρώ θα μετατραπούν σε δραχμές αν μείνουν στις τράπεζες.
Υπό τον κ. Προβόπουλο, η κεντρική τράπεζα έφτασε μέχρι να φέρνει αεροπορικώς επιπλέον ευρώ από άλλες χώρες της ΕΕ για να διασφαλίσει ότι θα μπορέσει να αντεπεξέλθει σε και μεγαλύτερες αναλήψεις. Επιβλήθηκε μια νέα «συνήθεια»: Αν ερχόταν ένας Έλληνας καταθέτης και ζητούσε μεγάλη ανάληψη, του έλεγαν να επιστρέψει την επόμενη ημέρα. Για τους έλληνες κεντρικούς τραπεζίτες, είχε μεγάλη σημασία να υπάρχει ρευστό την επόμενη που θα επέστρεφε. «Τι θα γινόταν αν έμπαινε ένας καταθέτης και ζητούσε τα χρήματά του και του απαντούσαν: Λυπάμαι, δεν έχουμε τόσο ρευστό;» δήλωσε ο κ. Προβόπουλος. Το εκπληκτικό ποσό των 28,5 δισ. ευρώ σε νέα χαρτονομίσματα διοχετεύτηκε στην Ελλάδα στο διάστημα πριν τις εκλογές 2012.
Αλλά οι φρενήρεις αναλήψεις μεταξύ των εκλογών Μαΐου και Ιουνίου –η κεντρική τράπεζα έκανε αποστολές ποσών 24 ώρες την ημέρα- τρόμαξε τους αξιωματούχους και ειδικά εκείνους της ΕΚΤ. Οι μαζικές τραπεζικές αναλήψεις δημιούργησαν ερωτηματικά δημοκρατικής νομιμότητας –πώς μια μη εκλεγμένη ομάδα κεντρικών τραπεζιτών στην Φρανκφούρτη, αποφασίζοντας από μόνη της ποιες ελληνικές τράπεζες δεν είναι πλέον αξιόχρεες, μπορεί να είναι εκείνη που θα εκδιώξει την Ελλάδα από το ευρώ;
Εντός της ΕΚΤ, υπήρχε συμφωνία ότι την απόφαση που θα οδηγούσε στο Grexit δεν θα την έπαιρναν οι κεντρικοί τραπεζίτες. Η απόφαση έπρεπε να περάσει στους πολιτικούς της ευρωζώνης.
Στην συνάντηση της 25ης Ιουνίου στις Βρυξέλλες με τους κ. Μπαρόζο, Ρομπέι και τον Γιούνκερ να συμμετέχει δια τηλεφώνου, ο Ντράγκι ενημέρωσε τους ηγέτες ότι θα ζητηθεί από τους πολιτικούς της ευρωζώνης να εγγυηθούν για τα έκτακτα δάνεια προς τις εμπορικές τράπεζες, πριν τραβήξει η ΕΚΤ την πρίζα.
Η προειδοποίηση του Ντράγκι δεν ήταν ακαδημαϊκή άσκηση. Ένας αξιωματούχος δήλωσε ότι ο Ντράγκι είχε πει στους ηγέτες ότι μια «περίοδος αβεβαιότητας» θα ξεκινήσει 30 ημέρες πριν την λήξη του ομολόγου του Αυγούστου στις 20 Ιουλίου. Αν και ο Αντώνης Σαμαράς είχε συστήσει κυβέρνηση συνασπισμού μια εβδομάδα πριν, η νέα κυβέρνηση συνέχιζε να ζητά αναδιαπραγμάτευση του μνημονίου. Και η Μέρκελ δεν είχε ακόμη αποφασίσει αν η Ελλάδα πρέπει να παραμείνει μέλος της ευρωζώνης.

Το «μολυσμένο πόδι»

Για την Γερμανία, η συζήτηση για το Grexit απηχούσε σχεδόν κάθε συζήτηση για το ενιαίο νόμισμα που ακολούθησε την Συνθήκη του Μάαστριχτ. Θα γίνει μια νομισματική ένωση υπό γερμανική καθοδήγηση που θα απαρτίζεται από μικρό αριθμό γειτονικών κρατών με παρόμοιες οικονομίες ή ένα ευρύτερο πολιτικό έργο, που καλωσορίζει ακόμη και όσους είναι οικονομικά λιγότερο ανταγωνιστικοί.
Η κα Μέρκελ επιχείρησε να δώσει τις δικές της απαντήσεις πριν το καλοκαίρι του 2012. Δεν θα ήταν μεγάλη υπερβολή να πούμε ότι ιδιωτικώς συμβουλεύθηκε κάθε μεγάλο οικονομικό και πολιτικό μυαλό στην Ευρώπη εκείνο το διάστημα.
Σε συνάντηση στο Βερολίνο στις αρχές Ιουνίου με τον Μπαρόζο, «ψάρεψε» την άποψή του, φοβούμενη ότι οι Έλληνες ψηφοφόροι θα τους υποχρέωναν να αντιδράσουν, επιλέγοντας μια κυβέρνηση που θα απέρριπτε το μνημόνιο. Όταν ο Μπαρόζο της είπε ότι το Grexit θα ήταν καταστροφή και ότι ο κ. Σαμαράς πιθανότατα θα κέρδιζε, η Μέρκελ απάντησε ότι για τον Σαμαρά ακριβώς ανησυχούσε, αφού συντασσόταν με την εκστρατεία κατάργησης του προγράμματος.
Δύο ημέρες αργότερα ο Βρετανός πρωθυπουργός Ντ. Κάμερον, είχε ανάλογου περιεχομένου συζήτηση με την Μέρκελ στο Βερολίνο, σύμφωνα με αξιωματούχους. Αν και ο κ. Κάμερον ήταν λιγότερο αισιόδοξος από τον Μπαρόζο για την δυνατότητα της Ελλάδας να κάνει την στροφή, η συμβουλή του ήταν η ίδια: Η αντίδραση των αγορών πιθανότατα θα είναι βίαιη και θα είναι δύσκολο να σταματήσουν μαζικές τραπεζικές αναλήψεις, σύμφωνα με την βρετανική εμπειρία της Northern Rock.
Οι σύμβουλοι της Μέρκελ ήταν μοιρασμένοι σε δύο στρατόπεδα: το στρατόπεδο του «ντόμινο» και το στρατόπεδο το «μολυσμένου ποδιού». Το στρατόπεδο του «ντόμινο» προειδοποιούσε ότι η Ελλάδα θα προκαλέσει πανικόβλητες πωλήσεις όλων των κρατικών ομολόγων της ευρωζώνης, που πιθανόν να ακολουθήσουν μαζικές τραπεζικές αναλήψεις σε Πορτογαλία, Ιταλία και Ισπανία.
Το στρατόπεδο το «μολυσμένου ποδιού» ισχυριζόταν ότι αν αποκοπεί η Ελλάδα, η υπόλοιπη ευρωζώνη θα επιστρέψει σε υγιή ζωή. «Ηταν αυτά τα δύο στρατόπεδα και υπήρχαν καλοί οικονομολόγοι και στα δύο», σχολίασε Γερμανός αξιωματούχος.
Επικεφαλής του «μολυσμένου ποδιού» ήταν ο Σόιμπλε. Αρκετοί παράγοντες που μίλησαν μαζί του, δήλωσαν ότι θεωρούσε την έξοδο της Ελλάδας σχεδόν ιδανική, ως κάτι απαραίτητο που θα έσωνε το ευρωπαϊκό έργο για το οποίο δούλεψε σε όλη την πολιτική του καριέρα.
«Δεν έχει γίνει κατανοητό, ότι αυτό συνέβη επειδή είναι ένθερμος φιλοευρωπαϊστής», σχολίασε αξιωματούχος της ευρωζώνης. «Ο κόσμος νομίζει ότι δεν συμπαθεί τους Έλληνες. Δεν είναι αλήθεια. Είναι επειδή αγαπά την Ευρώπη τόσο πολύ, που όποιον τα χαλάει στην ευρωπαϊκή ιδέα τον θεωρεί αντιευρωπαϊστή που δεν έχει θέσει μέσα στον δικό κόσμο».

Ο ηθικός κίνδυνος

Αυτή η πορεία ορισμένες φορές οδήγησε σε σύγκρουση με την κυρία Μέρκελ, λένε αξιωματούχοι. Αν και ο Σόιμπλε ήταν πολύ περισσότερο έτοιμος από την καγκελάριο να αφήσει την Ελλάδα, ήταν επίσης περισσότερο πρόθυμος να αυξήσει τη γερμανική συμμετοχή στο ταμείο διάσωσης της ευρωζώνης προκειμένου να βοηθήσει ώστε να διαμορφωθεί ένα αδιαπέραστο τοίχος προστασίας ώστε να προστατεύσει άλλα κράτη-μέλη
Μέσα στο υπουργείο Οικονομικών της Γερμανίας υπήρχε μια κεντρική ομάδα που πήρε ακόμα ποιο σκληρή στάση. Κυρίως εστίαζε στον «ηθικό κίνδυνο» ο οποίος έλεγαν ότι αυξάνει στην ευρωζώνη όταν οι χώρες πιστεύουν ότι δεν υπάρχουν συνέπειες για την κακή δημοσιονομική πολιτική. Ορισμένα υψηλόβαθμα στελέχη ένιωθαν ότι «θα πρέπει να θυσιάσεις έναν για να τρομάξεις τους υπόλοιπους», υποστήριξε πρόσωπο που ενεπλάκη στις συζητήσεις στο υπουργείο Οικονομικών.
Η συνδυασμένη ανάλυση των αξιωματούχων του υπουργείου υποστήριζε ότι το Grexit θα κόστιζε λιγότερο βραχυχρόνια από το να προσπαθήσεις να κρατήσεις μια θεμελιωδώς αφερέγγυα χώρα επ’ αόριστον σε υποστήριξη. Εξωτερικοί σύμβουλοι κλήθηκαν να κάνουν αντίστοιχες μελέτες.
Στην κυρία Μέρκελ δόθηκαν αντικρουόμενες συμβουλές από τρεις κεντρικούς τραπεζίτες στους οποίους στηρίχθηκε πολύ στις βολιδοσκοπήσεις που είχε πριν τις διακοπές της και τους οποίους εμμέσως εμπιστεύονταν: Ο Ασμουνσεν, ο οποίος ήταν αναπληρωτής του κ. Σόιμπλε πριν μετακομίσει στην ΕΚΤ, ο Βάιντμαν πρώην οικονομικός της σύμβουλος τον οποίο η ίδια όρισε ως επικεφαλή της Bundesbank ένα χρόνο νωρίτερα και ο Χίλντεμπραντ, πρώην επικεφαλής της ελβετικής κεντρικής τράπεζας.
Ολοι ασπάζονταν τις ανησυχίες για τον ηθικό κίνδυνο και πίστευαν ότι είναι απίθανο η Ελλάδα να τηρήσει τις υποσχέσεις που ανέλαβε ως μέρος του προγράμματος διάσωσης, κάτι που θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια ατελείωτη μεταφορά χρήματος των γερμανών φορολογουμένων προς την Αθήνα. Αλλά είπαν επίσης στην καγκελάριο ότι ήταν «τρελό» να προσπαθήσει να προβλέψει το κόστος ενός Grexit.
Ενας ευρωπαϊος αξιωματούχος που μίλησε τότε με τον Ασμουνσεν λέει ότι η συμβουλή του στην Μέρκελ ήταν: «μπορείς να έχεις κάτι που έχει ήδη τιμολογηθεί και μετά μπορείς να το περιορίσεις ή μπορεί να βρεθείς με μια ευρωζώνη των 10 κρατών».
Η δουλειά του Μπούτι και της ομάδας του στις Βρυξέλλες επίσης δείχνει να έχει αποδώσει. Γερμανοί αξιωματούχοι λένε ότι διαμηνύθηκε στην Μέρκελ πως θα ήταν σχεδόν αδύνατο να πείσει και τις 17 κυβερνήσεις της ευρωζώνης στο να συμφωνήσουν σε ένα σχέδιο εξόδου και να γίνει αυτό μυστικά, χωρίς οι αγορές να αντιληφθούν την προσπάθεια, ειδικά όταν η Ελλάδα δεν έδειχνε κανένα ενδιαφέρον να φύγει.
Η πολιτική συζήτηση στο Βερολίνο γύρω από το Grexit ήταν η περισσότερο υποκειμενική. Πολλοί ευρωπαίοι ηγέτες που είχαν απευθείας επαφές με την Μέρκελ λένε ότι είχε λιγότερο συναισθηματική προσέγγιση γύρω από το ευρωπαϊκό project από χριστιανοδημοκράτες προκατόχους της όπως ο Χ. Κόλ και ο Κ. Αντενάουερ. Το αποδίδουν αυτό στην ζωή της πριν μπει στην πολιτική, όταν ήταν στην ανατολική Γερμανία, όπου πήγε ως ανήλικη και έζησε μέχρι την ενηλικίωση.
Την ίδια στιγμή αρκετοί αξιωματούχοι λένε ότι άρχισαν να αισθάνονται το βάρος της ιστορίας που έπεφτε στους ώμους της. Ηθελε να είναι η καγκελάριος που «πολιτικά διέλυσε την Ευρώπη, ακόμα και αν αυτό δεν ήταν ξεκάθαρο ότι θα συνέβαινε αλλά υπήρχε ως πιθανότητα;», λέει ένας γερμανός αξιωματούχος.
Στα μέσα Ιουλίου η Μέρκελ έφυγε για τις καλοκαιρινές διακοπές έξι εβδομάδων για να σταθμίσει τις συμβουλές που είχε λάβει. Αν και δεν είχε αποφασίσει η «κακοφωνία» ανώτατων γερμανών πολιτικών που δημοσίως καλούσαν την Ελλάδα να φύγει είχε φτάσει σε «κορύφωση». «Αν η Ελλάδα δεν μπορεί να καλύψει τις απαιτήσεις δεν μπορούν να υπάρξουν νέες πληρωμές» δήλωσε ο Φίλιπ Ρέσλερ επικεφαλής του κόμματος που είχε συνασπιστεί στην κυβέρνηση της Μέρκελ καθώς προετοιμάζονταν για τις δικές του διακοπές. «Για μένα το Grexit έχει πάψει προ πολλού να προκαλεί τρόμο».

Μια εντυπωσιακή αναστροφή

Ενας ηγέτης που είχε πλήρη επίγνωση των συζητήσεων εντός της καγκελαρίας ήταν ο Μπαρόζο. Ο πρόεδρος της Κομισιόν είπε σε συνεργάτες ότι πίστευε πως ένα από τα βασικά του καθήκοντα ως ο φρουρός των συνθηκών της Ευρώπης ήταν να αποτρέψει την φυγή ενός μέλους της ευρωζώνης ή της ΕΕ, είτε ήταν η Ελλάδα από το κοινό νόμισμα είτε η Βρετανία από την ίδια την Ευρωπαϊκή Ενωση.
Με μια επί μακρόν καθυστερούμενη δόση 34,3 δισ. ευρώ να κρέμεται σε μια κλωστή και με τον Σαμαρά να συνεχίζει να πιέζει για μεγάλες αλλαγές στο πρόγραμμα, ο Μπαρόζο αποφάσισε να γίνει ο πρώτος από τους «κλειστού κύκλου» ηγέτες που μάχονταν για την κρίση που επισκέφθηκε την Αθήνα από την αρχή της κρίσης.
Η συζήτηση μεταξύ των δυο ανδρών κράτησε για δυο ώρες. Καθισμένος μπροστά σε ένα σβηστό τζάκι στο γραφείο του Σαμαρά ο Μπαρόζο είπε στο νέο πρωθυπουργό ότι οι απαιτήσεις για μεγάλες αλλαγές στο πρόγραμμα διάσωσης πρέπει να σταματήσουν. Σύμφωνα με αξιωματούχους που ήταν στο δωμάτιο κάλεσε τον Σαμαρά να διαθέσει τουλάχιστον ένα χρόνο εκτελώντας τις υφιστάμενες απαιτήσεις. Μετά από αυτό θα μπορεί να αντιμετωπιστεί το θέμα των αναθεωρήσεων, υποστήριξε ο Μπαρόζο. Αλλά η εκτέλεση του προγράμματος θα πρέπει να προηγηθεί.
«Μην αρχίσεις να ζητάς νέους όρους. Δεν υπάρχει περίπτωση», ένα πρόσωπο που ήταν στο δωμάτιο θυμάται πως είπε. Το πρώτο μήνυμα που πρέπει να μεταφέρεις στη Γερμανία είναι πως θα κάνεις αυτά που ζητούνται.
Το σκληρό μήνυμα από ένα πολιτικό σύμμαχο φαίνεται πως είχε τα επιθυμητά αποτελέσματα. Αξιωματούχοι που ήταν παρόντες είπαν ότι ο Σαμαράς άρχισε να ξαναγράφει τη δήλωσή του χειρόγραφα λέγοντας αργότερα τους δημοσιογράφους ότι θα ξεκινήσει «την εφαρμογή των συμφωνηθέντων μέτρων» άμεσα.
«Ο Σαμαράς έκανε την ποιο εντυπωσιακή αναστροφή στην ιστορία», δήλωσε υπουργός της προηγούμενης κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ.

Απλά δεν ξέρουν

Εν τέλει πάντως το θέμα κατέληγε στη Μέρκελ, η οποία μετά από έξι εβδομάδες ξεκούρασης γύρισε στο Βερολίνο έχοντας αποφασίσει. Δεν υπήρχε επιστημονική βεβαιότητα. Ως προσεκτική πολιτική εκ φύσεως δεν θα προχωρούσε στο Grexit αν κανείς από τους συμβούλους της δεν μπορούσε να συμφωνήσει για τις συνέπειες.
«Ολοι λέτε: Συγνώμη αλλά δεν ξέρουμε. Αν δεν ξέρετε, τότε δεν θα πάρω αυτό το ρίσκο», ένας σύμβουλος θυμάται πως είπε. «το νόημα ήταν: όλοι αυτοί μπορεί να είναι όλοι ηλίθιοι. Αλλά δεν ξέρουν».
Η συζήτηση για το Grexit εντός της ευρωζώνης υποχώρησε. Η Μέρκελ έκανε μια υψηλού συμβολισμού επίσκεψη στην Αθήνα τον Οκτώβριο. Στις Βρυξέλλες μετά από μια σειρά συναντήσεων των υπουργών οικονομικών της ευρωζώνης, ένα αναθεωρημένο σχέδιο διάσωσης συμφωνήθηκε, στο οποίο υποσχέθηκαν στην Αθήνα περισσότερη ανακούφιση χρέους αμέσως μόλις πετύχαινε πρωτογενές πλεόνασμα, όπως έγινε το 2013.
Η συμφωνία για την αποδέσμευση των 34,3 δισ. ευρώ της δόσης είχε κλείσει ώρες πριν από τη Σύνοδο Κορυφής του Νοεμβρίου του 2012. Καθώς προσέρχονταν ο Σαμαράς έκανε μια σύντομη δήλωση. «Η αλληλεγγύη στην ένωση είναι ζωντανή. Το Grexit πέθανε». Ποτέ ξανά η Ελλάδα δεν θα απειλούνταν με έξοδο από το ευρώ.

ΠΗΓΗ: FT.com
Copyright The Financial Times Ltd. All rights reserved.

euro2day.gr