Ιπποκράτης, η συνεχής επαλήθευση.

Η ζωή είναι σύντομη αλλά η Ιατρική μακρόχρονη, η ευκαιρία φευγαλέα, η πείρα απατηλή, η σωστή κρίση δύσκολη.

Το παρακάτω κείμενο είναι αναρτημένο σε σελίδα στο facebook και αφορά πτυχιακή εργασία για το βελονισμό..

Για να πραγματοποιήσω αυτή την εργασία μελέτησα κείμενα από τα «Άπαντα του Ιπποκράτη» και συγκεκριμένα από τους τόμους 1, 3, 16 και 17 της σειράς «Αρχαία Ελληνική Γραμματεία, Έλληνες» από τις εκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ. Μέσα απ’ αυτά χρησιμοποιώ αποσπάσματα μεταφερμένα κατά γράμμα, για να αναπτύξω σκέψεις και σχόλια.

Η ζωή είναι σύντομη αλλά η Ιατρική μακρόχρονη,
η ευκαιρία φευγαλέα, η πείρα απατηλή, η σωστή κρίση δύσκολη.

[ΙΠΠΟΚΡΆΤΗΣ, Άπαντα 1 -Γενική Ιατρική, Αφορισμοί - Τμήμα πρώτο]

Είσοδος

Γοητεύτηκα από τον Ιπποκράτη. Γιατί πετάει πάνω από τον χρόνο και τον τόπο που έζησε, την ίδια στιγμή που τόσο γερά πατάει στη γη και την εξερευνεί ως την ασφαλή κατοικία του ανθρώπου και ως το χώρο για να βιώσει την περιπέτεια της ύπαρξής του. Γιατί χρησιμοποιεί μια γλώσσα πρωτογενή, ανθρώπινη, που δεν απαξιώνει την άγνοια, αλλά κυριολεκτικά την λειτουργεί μες τη ζωή, με ταπεινότητα και άμετρη διάθεση για γνώση.

Τα κείμενα στα οποία θα αναφερθώ δεν έχουν κάποιου τύπου σειρά, ή αν έχουν, βρίσκεται αφανώς μέσα μου.

Είναι κείμενα κυρίως γενικά, γιατί θέλησα να αφουγκραστώ το πνεύμα του. Ενώ, μέσα από τα πιο ειδικά που επέλεξα, εντόπισα τη συνάφεια με την Παραδοσιακή Κινέζικη Ιατρική (ΠΚΙ), την οποία ψηλαφούσα για αρκετά χρόνια καθώς μελετούσα ανάλογα κείμενα.

Τέτοια και τόση συνάφεια, που αφενός χρειάστηκε να περιορίσω πολύ την φυσική μου τάση να παραθέσω όλα τα στοιχεία, και αφετέρου, με έκανε να σκεφτώ το γιατί, ενώ θα φαινόταν πιο εύκολο λόγω γεωγραφικής θέσης, να συναντηθεί η ΠΚΙ με την Ayurveda, την Ινδική Ιατρική, δεν συνέβη αυτό, τουλάχιστον όχι στην έκταση, που συμβαίνει με την Ιπποκράτειο Ιατρική. 

Έτσι λοιπόν, με την πρόθεση να στοιχειοθετήσω τα βασικά σημεία αυτής της εκλεκτικής συγγένειας ώστε να την κατανοήσω καλύτερα, συνέθεσα αυτή την εργασία.

Κυρίως Ενότητες

Στην εποχή του Ιπποκράτη, η γνώση ήταν αδιάσπαστη. Ακόμη, δεν είχε γίνει ο διαχωρισμός των επιστημών, των τεχνών και της φιλοσοφίας, ο οποίος δεν άρχισε να συντελείται παρά μετά από πολλά χρόνια ζυμώσεων, τον 17ο αιώνα, στην εποχή του Διαφωτισμού.

Σήμερα, μέσα από τη λεγόμενη εξειδίκευση, η γνώση έφτασε στο απόγειο του κατατεμαχισμού της. Αυτή η εξέλιξη που έθεσε τον σύγχρονο χαρακτήρα της δυτικής ιατρικής: την τεχνολογική ιατρική, απ’ τη μια έδωσε απίστευτες δυνατότητες παρέμβασης στην καρδιά της δημιουργίας της ζωής: το DNA, κι απ’ την άλλη, την απομάκρυνε από την ανθρώπινη και πνευματική υπόσταση της.

Ενώ δηλαδή οι τότε φορείς της γνώσης αντιλαμβάνονταν το έργο τους, κυρίως μέσα από το καθ’ (ε)αυτό βίωμα, το οποίο εκφραζόταν ως μία σφαιρική άποψη για τη ζωή και τις ανάγκες του ανθρώπου όπως εκείνες διαμορφώνονταν˙ οι σύγχρονοι γιατροί, επιβεβλημένα περιστοιχίζονται από έναν τεράστιο όγκο απρόσωπης πληροφορίας που καλούνται να χρησιμοποιούν ως το κύριο εργαλείο τους. 
Αυτή είναι η εικόνα που έχουμε να διαχειριστούμε σήμερα ...είναι όμως πράγματι αυτή;

Η Ιατρική ως Τέχνη – Επιστήμη, ο γιατρός ως φορέας αυτής

Τα κείμενα Όρκος, Νόμος, Περί Ιήτρου, Περί Τέχνης και Περί ευσχημοσύνης, είναι τα κυρίως κείμενα του Ιπποκράτη, από αυτά που μελέτησα, όπου ορίζεται με αξιοθαύμαστη λεπτομέρεια και εύρος, τόσο το επιστημονικό πεδίο της Ιατρικής και ο γιατρός ως φορέας αυτής, όσο και η υπόστασή της στο πνευματικό γίγνεσθαι της εποχής του.

Για την εκμάθηση της Ιατρικής επιστήμης λέει στο Νόμο, (σελ. 47)…

Όποιος λοιπόν σκοπεύει να μελετήσει σε βάθος την ιατρική, πρέπει να διαθέτει τα εξής προσόντα: φυσική κλίση, εκπαίδευση, κατάλληλο περιβάλλον, έγκαιρη προκαταρκτική εκπαίδευση από την παιδική ηλικία, εργατικότητα, χρόνο…και παρακάτω, (σελ. 49) …μοιάζει με ό,τι παρατηρείται στα φυτά˙ η φυσική κλίση δηλαδή μοιάζει με χωράφι, τα διδάγματα των δασκάλων με σπόρους και η προκαταρκτική γνώση των πραγμάτων από την παιδική ηλικία με την έγκαιρη σπορά˙ το περιβάλλον όπου γίνεται η εκπαίδευση, μοιάζει με την τροφή που δίνεται στα φυτά από τον αέρα που τα περιβάλλει˙ όσο για την εργατικότητα, αυτή είναι η καλλιέργεια˙ και ο χρόνος ενισχύει όλα αυτά, ώστε να φτάσουν στο τελειότερο σημείο της ανάπτυξής τους.

Και παρακάτω ανοίγεται στην υψηλότερη διάσταση της (ιατρικής) και όχι μόνο γνώσης, την ιερή δηλαδή, λέγοντας…τα ιερά πράγματα αποκαλύπτονται μόνο στους ιερούς ανθρώπους˙ οι αμύητοι δεν έχουν το δικαίωμα να τα γνωρίσουν, παρά μόνο αφού μυηθούν στα μυστήρια της επιστήμης.

Από τη μια λοιπόν, παραθέτει μια γλαφυρή περιγραφή όπως θα έκανε ένας ναΐφ ζωγράφος , κι απ’ την άλλη, απολύτως ελιτίστικα και συγχρόνως μεταφυσικά (αν και εντός της επιστήμης), θέτει τα όρια της ιατρικής με προκλητική αυστηρότητα.

Στο κείμενο Περί Τέχνης, (σελ. 145, 149, 161), διατυπώνει έναν ενδιαφέροντα συλλογισμό που απασχολεί εκ νέου (στον χώρο της φιλοσοφίας, της ψυχολογίας και της τέχνης), τον άνθρωπο του 20ου αιώνα: γνώση – μορφή – τέχνη, αν και η Τέχνη ορίζει στην εποχή του ένα ευρύτερο φάσμα ειδικών – επαγγελματικών γνώσεων και δεν περιορίζεται, όπως συμβαίνει σήμερα, στις λεγόμενες καλές τέχνες.

Αναφέρει χαρακτηριστικά ότι…η γνώση αποκτιέται, όταν οι τέχνες είναι φανερές και δεν υπάρχει καμιά τέχνη που να μην φαίνεται πως προέρχεται από κάποια συγκεκριμένη μορφή.

Πιστεύω πως οι μορφές αυτές έδωσαν τα ονόματα στις τέχνες…και πιο κάτω …όσα έβλαψαν, αποτελούν απόδειξη για την ύπαρξη της τέχνης τόσο όσο και αυτά που ωφέλησαν˙ το ωφέλιμο ωφέλησε με τη σωστή εφαρμογή του και το βλαβερό έβλαψε με την κακή χρήση του. Έτσι όταν το σωστό και το λάθος έχουν το καθένα κάποιο όριο, πως είναι δυνατόν να ισχυριζόμαστε ότι αυτό δεν είναι τέχνη; …

Ό,τι ξεφεύγει από την όραση των ματιών, συλλαμβάνεται με την όραση του πνεύματος…

Η τέχνη απαιτεί να σχηματίσει μια ιδέα για την αρρώστια, με σκοπό να τη θεραπεύσει περισσότερο με φρόνηση παρά με τόλμη και με τρόπο μάλλον ήπιο παρά βίαιο…

Ενώ στον Όρκο (σελ. 35), πολύ συμπυκνωμένα στοιχειοθετεί το ηθικό περιβάλλον άσκησης της ιατρικής πράξης και κατά συνέπεια τον χαρακτήρα του φορέα της, του γιατρού, στο κείμενο Περί Ιήτρου (σελ. 119, 121, 123), σχεδιάζει στην κυριολεξία τόσο την εικόνα του γιατρού: …

Η καλή εξωτερική εμφάνιση του γιατρού έγκειται στο να φαίνεται ότι έχει καλό χρώμα και να είναι εύρωστος, ανάλογα με τη φύση του˙ γιατί ο πολύς κόσμος υποστηρίζει ότι όλοι όσοι δεν έχουν τέτοια καλή σωματική κατάσταση, δεν θα μπορούσαν ούτε τους άλλους να φροντίσουν σωστά. Έπειτα να είναι καθαρός σε όλα, ντυμένος αξιοπρεπώς και αρωματισμένος ευχάριστα με διακριτική όμως μυρωδιά…

Ο συνετός γιατρός πρέπει να φροντίζει για την ηθική του…, όχι μόνο να είναι εχέμυθος αλλά και να διατηρεί στη ζωή του εξαιρετική τάξη…να συμπεριφέρεται σε όλους με σεμνότητα και φιλανθρωπία…όσο και τον χώρο που θα δεχτεί τον ασθενή: …

Τα καθίσματα πρέπει να έχουν, όσο το δυνατόν ανάλογο ύψος, ώστε γιατρός και ασθενής να βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο. Δεν πρέπει να χρησιμοποιείτε κανένα χάλκινο αντικείμενο, εκτός από τα εργαλεία σας, γιατί η χρήση τέτοιων σκευών μου φαίνεται ενοχλητική πολυτέλεια…

Ο άρρωστος δεν ζητά πολυτέλειες αλλά ωφέλεια …και με το ίδιο πνεύμα συνεχίζει την αναφορά του (σελ. 125-133), πάνω σε πιο συγκεκριμένες θεραπευτικές μεθόδους για διάφορες ασθένειες.

Και παράλληλα, στο κείμενο Περί ευσχημοσύνης (σελ. 179, 181, 183, 185, 187, 189), ανάγει την ιατρική σε φιλοσοφική θέση, αναλύει με λεπτομέρεια όχι μόνο τις ποιότητες και την εικόνα του γιατρού, αλλά και την επί τω έργω συμπεριφορά του: Έτσι, λαμβάνοντας υπόψη κανείς όσα προαναφέραμε, πρέπει να ανάγει κανείς τη φιλοσοφία σε ιατρική και την ιατρική σε φιλοσοφία. Ο γιατρός φιλόσοφος είναι ίσος με τους θεούς. Δεν υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσά τους. Όλα τα στοιχεία της φιλοσοφίας βρίσκονται στην ιατρική: αφιλοκέρδεια, σεμνότητα, ερυθρίαση, συστολή, γνώμη, κρίση, ηρεμία, ετοιμολογία, καθαριότητα, κύρος γνώμης, γνώση των χρήσιμων και αναγκαίων για τη ζωή, απεμπόληση της ακαθαρσίας, απαλλαγή από τη δεισιδαιμονία, θεία υπεροχή.

Αυτές οι ιδιότητες που έχουν αντιτίθενται στην ακολασία, την βαναυσότητα, την απληστία, τον πόθο, την κλοπή και την αναίδεια…

Σ’ αυτά μετέχει κάποια φιλοσοφία και ο γιατρός κατέχει τα περισσότερα από αυτά…

Αφού έτσι έχουν τα θέματα που αναφέραμε, ο γιατρός πρέπει να συμπεριφέρεται με κάποια ευθυμία, γιατί η αυστηρότητα απωθεί και τους υγιείς και τους ασθενείς…Συνεχίζει, επισημαίνοντας τα σημαντικά πρακτικά θέματα όπως τα εργαλεία, τα θεραπευτικά παρασκευάσματα και η σωστή προετοιμασία, η τάξη και η καθαριότητα όλων αυτών και στη συνέχεια επανέρχεται και κλείνει με τη θεραπευτική συμπεριφορά που προφανώς θεωρεί ως το πιο σημαντικό κατά την άσκηση της ιατρικής πράξης:…

Μόλις μπαίνετε στο δωμάτιο του αρρώστου, πρέπει να προσέχετε τον τρόπο που θα καθίσετε, τη συγκρατημένη συμπεριφορά σας, την ενδυμασία σας, να διατηρείτε τη σοβαρότητα, τη συντομία των λόγων σας, την ψυχραιμία σας, την προθυμία σας για την περιποίηση του ασθενούς, τη φροντίδα, την ανακατασκευή των αντιρρήσεων, την αυτοσυγκράτησή σας στις αναταραχές που προκύπτουν,…

Όλα πρέπει να γίνονται με ησυχία και ευπρέπεια, κρύβοντας τα περισσότερα από τον ασθενή με σκοπό την εξυπηρέτησή του. Να του ορίζετε εύθυμα και χαρούμενα ό,τι πρέπει να κάνει, απομακρύνοντάς τον από τα άλλα˙ πότε να τον επιπλήττετε αυστηρά και έντονα και άλλοτε να τον παρηγορείτε με προσοχή και καλή διάθεση, χωρίς να του υποδεικνύετε τι θα γίνει ή τι θα γίνεται˙ γι’ αυτόν το λόγο πολλοί έφτασαν στα άκρα, εξαιτίας δηλαδή της πρόγνωσης που τους περιγράφτηκε από πριν σχετικά με όσα συμβαίνουν ή θα συμβούν.

Στη συνέχεια, στο κείμενο Παραγγελίαι (σελ. 203), εστιάζει την προσοχή των μαθητών του και συναδέλφων του στην ευαισθησία του ιατρικού επαγγέλματος ως προς την αμοιβή, ένα θέμα που όλοι γνωρίζουμε πόσο πονάει, και πόσο συχνά διαγράφει την έκβαση της ίδιας της ζωής. Ο Ιπποκράτης λοιπόν τους προτρέπει με τις συμβουλές του να στραφούν σε υψηλότερους στόχους …6.Σας συμβουλεύω να μη ζητάτε απάνθρωπα ποσά, αλλά να καθορίζετε την αμοιβή σε σχέση με την οικονομική δυνατότητα του ασθενούς. Μερικές φορές να μην παίρνετε αμοιβή…Καλό είναι να φροντίζετε τους ασθενείς, ώστε να ξαναβρίσκουν την υγεία τους, αλλά να βοηθάτε και τους υγιείς να τη διατηρούν, γιατί η φροντίδα τους είναι πράξη ευπρέπειας.

Τέλος, κλείνω το κεφάλαιο με απόσπασμα από το κείμενο Επιστολαί - 23.

Ο Δημόκριτος γράφει στον Ιπποκράτη σχετικά με την ανθρώπινη φύση (σελ.101), …

Όλοι οι άνθρωποι Ιπποκράτη, πρέπει να γνωρίζουν την ιατρική τέχνη, γιατί είναι καλή και χρήσιμη στη ζωή˙ και κυρίως πρέπει να την γνωρίζουν αυτοί που έχουν λάβει παιδεία και έχουν ασκηθεί στους λόγους. Πιστεύω ότι η φιλοσοφία είναι αδελφή και συγκάτοικος της ιατρικής. Γιατί η σοφία καθαρίζει την ψυχή από τα πάθη, ενώ η ιατρική διώχνει τις αρρώστιες από το σώμα… το οποίο, αν και δεν είναι του Ιπποκράτη, αξίζει να αναφερθεί γιατί είναι όμορφο και εκθέτει κεντρικούς προβληματισμούς της εποχής του, πόσο μάλλον αφού προέρχεται από σύγχρονό του και φίλο του, του οποίου, καθώς φαίνεται σε άλλα σημεία, σεβόταν πολύ τη γνώμη.

Η ολιστική θεώρηση στην Ιπποκράτεια ιατρική

Στον Ιπποκράτη η Ολιστική Θεώρηση μας απευθύνεται ως η Θέαση του Κόσμου, δηλαδή, πάει πέρα από το να νοείται ο άνθρωπος σαν ένα ενιαίο σύνολο ψυχικών και σωματικών λειτουργιών. Ο άνθρωπος ανήκει σ’ ένα χώρο μέσα στον οποίο επιτελούνται συνεχείς χαοτικές μεταβολές, (η ίδια δηλαδή θέση μ’ αυτήν που έχει τόσες χιλιετίες αργότερα η κβαντική φυσική), όπου όλα τα συστατικά – ποιοτικά και ποσοτικά – βρίσκονται σε διαδραστική σχέση. Αυτό είναι για τον Ιπποκράτη η Ζωή και ο Κόσμος και μέσα από αυτό το πολυσήμαντο φίλτρο προσεγγίζει τη διάγνωση, κατά την οποία αξιολογεί και το πλέον παράδοξο σημείο˙ τη θεραπεία, κατά την οποία κανένα μέσον δεν υποτιμά εφόσον μ’ αυτό θα επαναφέρει την υγεία και θα εμπλουτίσει τη γνώση˙ και τελικά τον άνθρωπο, είτε ως υγιή, είτε ως ασθενή.

Στο κείμενο Περί Αέρων, Υδάτων, Τόπων (σελ. 27, 29), εκφράζει με σαφήνεια τη θέση του για την αναγκαιότητα της ολιστικής έρευνας, προκειμένου να ασκήσει σωστά ο γιατρός το έργο του,…όποιος θέλει να ερευνήσει σωστά την Ιατρική επιστήμη, πρέπει να πράξει τα παρακάτω.

Πρέπει πρώτα να έχει υπόψη του τις εποχές του έτους και πια επίδραση μπορεί να φέρει η καθεμιά τους στον άνθρωπο…Έπειτα πρέπει να εξετάζει τους ανέμους, ζεστούς και ψυχρούς…τις επιδράσεις των υδάτων…ένα άλλο στοιχείο είναι το έδαφος…Τέλος πρέπει να εξεταστεί και ο τρόπος ζωής που προτιμούν οι κάτοικοι… Γιατί αν ο γιατρός είναι καλός γνώστης αυτών των πραγμάτων… δεν θα είναι δυνατόν να του διαφύγουν ούτε οι χαρακτηριστικές ασθένειες της περιοχής ούτε η φύση των συνηθισμένων νόσων… Αν κάποιος νομίζει ότι όλ’ αυτά ανήκουν στον τομέα της μετεωρολογίας, θα διαπιστώσει, απομακρυνόμενος από αυτή τη γνώμη του, ότι η συμβολή της αστρονομίας στην ιατρική δεν είναι καθόλου μικρή αλλά αντίθετα πολύ μεγάλη. Γιατί μαζί με τις εποχές μεταβάλλεται ταυτόχρονα και η κατάσταση του πεπτικού συστήματος.

Στο κείμενο Περί Χυμών (σελ. 101), αναφέρεται στα σημεία που οφείλει ο ιατρός να αξιολογήσει κατά τη διάγνωση,…

Να προσέχετε επίσης τις θέσεις, την κίνηση, την ανόρθωση του σώματος, τη μη αποτροπή της νόσου, τον ύπνο, την εγρήγορση, την ανησυχία, το χασμουρητό, τα ρίγη˙ επίσης όλα όσα πρέπει να εκτελεστούν ή να εμποδιστούν, πρέπει να γίνονται έγκαιρα. Πρέπει να εξετάζετε τις ενδείξεις του εμετού, της κένωσης του εντέρου, του πτυέλου, της μύξας, του βήχα, του ρεψίματος, του λόξυγκα ,των αερίων, των ούρων του φταρνίσματος, των δακρύων , της φαγούρας, της τριχόπτωσης, των αγγιγμάτων, της δίψας, της πείνας, του κορεσμού, του ύπνου, των πόνων, της έλλειψης πόνου, του σώματος, της σκέψης, της μόρφωσης, της μνήμης, της φωνής, της σιωπής.

Στο κείμενο Επιστολαί – 22. Ο Ιπποκράτης προς τον γιο του Θεσσαλό (σελ.22), επισημαίνει ξανά την σημασία της ευρύτερης μόρφωσης και καλλιέργειας για την άσκηση της ιατρικής επιστήμης,…

Να μελετάς γιε μου, τη γεωμετρία και την αριθμητική. Τούτο δεν θα κάνει μόνο τη ζωή σου δοξασμένη και χρήσιμη στους ανθρώπους, αλλά θα σου δώσει και μεγαλύτερη οξύνοια και διορατικότητα για να ωφεληθείς από την ιατρική όλα όσα είναι χρήσιμα. Πράγματι, η γεωμετρία, όντας πολύμορφη και πολυειδής και φτάνοντας στο κάθε της συμπέρασμα με αποδείξεις, θα σου είναι χρήσιμη για τις θέσεις των οστών, τις εξαρθρώσεις…Η τάξη της αριθμητικής από την άλλη, θα σου φανεί χρήσιμη στις περιόδους και τις κανονικές μεταβολές των πυρετών, τις κρίσεις των αρρώστων και την ασφάλεια στις ασθένειες…

Το κείμενο Περί Τόπων των κατά Άνθρωπον (σελ. 299, 301), ξεκινάει με τη βάση της ολιστικής θεώρησης, την οποία εφαρμόζει ως την θεραπευτική αρχή που στοχεύει στην θεραπεία του αιτίου και όχι (μόνο) του συμπτώματος,…

1.Πιστεύω πως στο σώμα δεν υπάρχει καμιά αρχή˙ όλα είναι και αρχή και τέλος, γιατί αφού σχεδιαστεί ένας κύκλος δεν είναι δυνατόν να βρεθεί αρχή.

Έτσι και οι αρρώστιες πηγάζουν εξίσου από κάθε σημείο του σώματος…το ένα μέρος του σώματος προκαλεί την αρρώστια στο άλλο˙ και ο καλύτερος τρόπος να θεραπεύσεις τα άρρωστα μέρη είναι να γιατρευτούν εκείνα που προκάλεσαν την αρρώστια˙ έτσι θεραπεύεται με τον καλύτερο τρόπο η αρχή της βλάβης. …

Το σώμα είναι μια αδιάσπαστη ενότητα και όλα του τα μέρη και τα μικρά και τα μεγάλα, και τα πάνω και τα κάτω αποτελούνται από τις ίδιες ουσίες, που είναι όμως διαφορετικά διατεταγμένες…

Ό,τι κι αν νιώσει ακόμη και το πιο μικρό μέρος, είτε ευχάριστο είτε δυσάρεστο, τα συστατικά στοιχεία του το μεταδίδουν στα ομοειδή τους στοιχεία… και τους αναγγέλλουν τα πάντα.

Συσχετισμοί της Ιπποκράτειας με τη σύγχρονη δυτική ιατρική

Αυτό που νιώθω διαβάζοντας τα κείμενα του Ιπποκράτη είναι δέος, συγκίνηση και περιέργεια, για την εποχή του και για τον ίδιο, σαν έναν από τους πρώτους που παρήγαγαν αυτό το πρωτογενές υλικό, δηλαδή τις βάσεις της συστηματοποιημένης γνώσης πάνω στην Ιατρική σκέψη.

 

Τα θέματα που θίγονται μέσα σ’ αυτά τα κείμενα, είναι πολλά και σημαντικά: η αναφορά στις διαφορετικές σχολές ιατρικής σκέψης˙ η επιρροή του θείου (των Θεών) πάνω στην αντίληψη περί υγείας και η τόσο λεπτολογική αξιολόγηση των σημείων της ασθένειας τόσο κατά την εμφάνισή της όσο και κατά την πορεία της θεραπείας της μέσω ποικίλων χειρισμών, είναι μόνο κάποια από αυτά.

Στο κείμενο Περί Τόπων των κατά Άνθρωπον (σελ. 359),…41. Την ιατρική δεν είναι δυνατόν να τη μάθει γρήγορα κανείς για το λόγο τούτο, ότι κανένα επινόημα δεν μπορεί να καθιερωθεί σε αυτή με τρόπο απόλυτο˙ για παράδειγμα, εκείνος ο οποίος μαθαίνει να ζωγραφίζει με ένα τρόπο ο οποίος διδάσκεται έχει μάθει τα πάντα˙ και όλοι οι γνώστες τα γνωρίζουν το ίδιο, γιατί το ίδιο πράγμα που έχει φτιαχτεί με τον ίδιο τρόπο και τώρα και σε άλλη χρονική στιγμή δεν γίνεται ποτέ το αντίθετό του, αλλά είναι ασφαλώς πάντοτε το ίδιο, ανεξάρτητα από τις περιστάσεις. Η ιατρική, όμως, μπορεί να κάνει κάτι τώρα και ύστερα από λίγο να κάνει κάτι διαφορετικό και οι πράξεις της να είναι αντίθετες με τον εαυτό της και αντίθετες και μεταξύ τους…πήρα μια σημαντική απάντηση για την φύση της ιατρικής, η οποία γέννησε μέσα μου μια πιο απενεχοποιημένη και διευρυμένη άποψη για τη σύγχρονη δυτική ιατρική.

Όμως, αυτό στο οποίο επικεντρώθηκα και θεωρώ σημαντικό και θαυμάσιο, είναι, πως ούτε στο ελάχιστο δεν εξαιρεί ο Ιπποκράτης από τις θέσεις του την «ανθρωπιά», την «ταπεινότητα» και το «ήθος». Αντιθέτως μάλιστα, αυτά προτάσσει ως τα θεμέλια για να χτίσει πάνω τους στέρεα την επιστημονική γνώση. Τόσο στέρεα, ώστε να μπορεί να χρησιμοποιείται με κοινή ασφάλεια και ωφέλεια και να εξελίσσεται στο διηνεκές από τους συνεχιστές του έργου του. 

Συγχρόνως, η επιμονή του σ’ αυτά ακριβώς, με κάνει να σκεφτώ ότι τότε, όπως και σήμερα, ο άνθρωπος, είχε ανάγκη από πνευματικές συντεταγμένες και από όρια που «τιθασεύουν» την ανθρώπινη φύση και επιχειρούν να την στρέψουν προς το «ανώτερο», αφού αυτό υποτίθεται ότι την αφορά (άνθρωπος = άνω θρώσκω) και με αυτό καταγίνεται στην πορεία της. 

Ωστόσο, αυτά για τα οποία σήμερα καταβάλλεται τέτοια προσπάθεια, όπως είναι η αντίληψη του όλου πάνω στη φύση και στον άνθρωπο και η κλίση σε πιο ήπιες μορφές αντιμετώπισης της υγείας του και των όποιων συσχετισμών με αυτή, φαίνονται τόσο απλά στην εποχή του Ιπποκράτη και φυσικά είναι, αφού πρόκειται για έναν καινούργιο κόσμο με τον τρόπο που ένα μικρό παιδί τον γνωρίζει, τον καταγράφει και τον επεξεργάζεται: αθώα. 

Ίσως τελικά, αυτή η αθωότητα να είναι η πυξίδα επαναπροσδιορισμού που καλούμαστε σήμερα να εμπιστευτούμε˙ και ακόμη, αυτή να είναι η δύναμη επανασύνδεσης με τα σύγχρονα μέσα, δηλαδή με την τεχνολογία, έτσι ώστε, να βγει από τη στείρα θέση της, να ζωντανέψει και να συμβάλλει ουσιαστικά στην πρόοδο.

Συσχετισμοί της Ιπποκράτειας με την Παραδοσιακή Κινέζικη Ιατρική

Όπως ήδη επισημάνθηκε, σε όλα τα κείμενα του Ιπποκράτη καταγράφονται λεπτομερέστατες περιγραφές παθήσεων (χωρίς απαραίτητα να τιτλοφορούνται), τόσο κατά την εμφάνιση τους, όσο και κατά την πορεία τους. Μάλιστα, αυτό ακριβώς, είναι μια από τις βασικές ομοιότητες με την ΠΚΙ, ότι αφενός δηλαδή το σύνολο των συμπτωμάτων ορίζουν τον συγκεκριμένο τύπο ασθένειας του συγκεκριμένου ιδιοσυγκρασιακού τύπου, την δεδομένη χρονική στιγμή˙ αφετέρου αυτά τα δεδομένα, στην πορεία της ασθένειας μπορεί να αλλάξουν με τρόπο καθοριστικό για την έκβαση της υγείας του και άρα της θεραπείας που του παρέχει ο γιατρός. Ως εκ τούτου, τονίζει ο Ιπποκράτης, πρέπει συνεχώς να είμαστε με σκέψη και μάτια ορθάνοιχτα, να αντιλαμβανόμαστε και να επεξεργαζόμαστε τα γεγονότα πρωτότυπα, χωρίς προσήλωση σε προαποφασισμένα μοντέλα.

Είναι ενδιαφέρον, ότι από τη σύγχρονη δυτική ιατρική, η ειδικότητα που συγκλίνει σ’ αυτήν την προσέγγιση, είναι η ψυχιατρική και ψυχολογία, μέσω της ψυχοθεραπείας ή της ψυχανάλυσης. Ενώ στην ΠΚΙ, όπου βασική συνιστώσα της υγείας είναι η ενέργεια (Qi) και η διασφάλιση της ελεύθερης και ομαλής ροής της, αυτό είναι αυτονόητο˙ και μόνο τα τελευταία χρόνια που όλο και περισσότερο αφομοιώνει τις δυτικότροπες θέσεις, προκύπτει σαν προβληματισμός η αυξανόμενη τάση για τυποποίηση και χρήση στερεοτύπων.
Στη συνέχεια, παραθέτω αποσπάσματα από τα κείμενα του Ιπποκράτη που εκθέτουν αυτήν την, όπως ήδη ανέφερα, εκλεκτική συγγένεια με την ΠΚΙ, χρησιμοποιώντας την βασική διαγνωστική και θεραπευτική ταξινόμηση της Παραδοσιακής Κινέζικης Ιατρικής.

Yin-Yang

Περί Φυσών (σελ. 133)…τα αντίθετα είναι το φάρμακο των αντιθέτων, γιατί η ιατρική δεν είναι παρά μια προσθαφαίρεση: αφαιρούμε κάτι που περισσεύει, προσθέτουμε κάτι που λείπει˙ κι όποιος το κάνει αυτό με τρόπο άριστο, είναι άριστος γιατρός… (εκτός από τη σχέση των αντιθέτων που παραπέμπει στη σχέση Yin-Yang, εδώ διατυπώνονται και οι έννοιες της τόνωσης και της διασποράς, της υπερβολής και της ανεπάρκειας σαν συνέπεια της αρχικής σχέσης.)

Επιστολαί - 24. Συμβουλές Υγιεινής από τον Ιπποκράτη στον Δημήτριο. (σελ.107)…

Θα δεις ότι οι επιθυμίες σου σχετικά με την τροφή γεννιούνται από τα αντίθετα, από το ξερό για το υγρό, από το υγρό για το ξερό, από το κενό για το πλήρες, από το πλήρες για το κενό… (ομοίως με τα παραπάνω, αλλά επίσης, οι έννοιες του πλήρους και του κενού, της Υγρασίας και της Ξηρασίας).

Περί Αέρων, Υδάτων, Τόπων (σελ. 61)…

Η ανάπτυξη και η ημερότητα ευνοούνται περισσότερο, όταν κανένα στοιχείο δεν υπερισχύει στο άλλο βίαια, αλλά επικρατεί ισορροπία μεταξύ τους…(θετικές συνέπειες της σχέσης Yin-Yang σε ισορροπία).

Περί Αρχαίης Ιητρικής (σελ. 67)…

Μέσα στον άνθρωπο υπάρχει και το γλυκό και το αλμυρό, το γλυκό και το ξινό, το στυφό και το άνοστο, κι ένας μεγάλος αριθμός άλλων στοιχείων, με διαφόρων ειδών ιδιότητες, τόσο αριθμητικά όσο και σε δύναμη. Τα συστατικά αυτά όταν αναμειγνύονται και ενώνονται μεταξύ τους, ούτε φαίνονται ούτε βλάπτουν τον άνθρωπο˙ όταν όμως κάποιο από αυτά διαχωριστεί και μείνει μόνο του, τότε και φαίνεται και προκαλεί βλάβη…(επιβλαβείς συνέπειες διαχωρισμού Yin-Yang).

Περί Φυσών (σελ. 149)…

Όταν κυριεύσει το σώμα, το αίμα παγώνει, γιατί ο ύπνος από τη φύση του προκαλεί ψύξη…(χαρακτηριστικά Yin – Νύχτας – Κρύου).

Θεωρία των Πέντε Στοιχείων

Επιστολαί - 23.Ο Δημόκριτος γράφει στον Ιπποκράτη σχετικά με την ανθρώπινη φύση (σελ. 103), …Και η μητέρα της ομιλίας η γλώσσα, ο αγγελιοφόρος της ψυχής…(σχέση Καρδιάς - Ομιλίας - Πνεύματος), …ο χορηγός του αίματος…είναι το συκώτι που γεννά την επιθυμία… (Ήπαρ - Θέληση - Zhi), αν και το κείμενο δεν είναι του Ιπποκράτη, αξίζει να αναφερθεί γιατί προέρχεται από σύγχρονό του και φίλο του, με τον οποίο μοιράζονταν κοινές απόψεις).

Περί Αέρων, Υδάτων, Τόπων (σελ. 39), …

Τα άτομα που πίνουν τέτοιο νερό έχουν πάντα πρησμένη και σκληρή σπλήνα, σκληρή, αδύνατη και ζεστή κοιλιά…Οι σάρκες τους λιώνουν για να θρέψουν τη σπλήνα γι’ αυτό είναι αδύνατοι… (Σπλήνα - Κοιλιάς - Κυβερνήτης της Σάρκας).

Περί Χυμών (σελ. 111),…

Στον φόβο, την ντροπή, την λύπη, την ευχαρίστηση, την οργή και στα παρόμοια, στο καθένα από αυτά τα συναισθήματα υπακούει έμπρακτα το καθένα όργανο του σώματος˙ έτσι εμφανίζονται οι ιδρώτες, οι παλμοί της καρδιά και άλλες παρόμοιες εκδηλώσεις. (γενική αντιστοιχία συναισθημάτων με τα όργανα και η επίδραση που έχουν σ’ αυτά, όπως εκφράζονται αντίστοιχα στην ΠΚΙ).

Παραγγελίαι (σελ. 213),…

Στην υπερβολική εργασία ωφελεί η ενθάρρυνση, η θερμότητα του ήλιου, το τραγούδι …(Η Καρδιά – στοιχείο Φωτιά, θρέφει τη Σπλήνα – στοιχείο Γη, διότι είναι η Μητέρα της).

Αφορισμοί-τμήμα δεύτερο, (σελ. 239-241), 38.

Πρέπει να προτιμάτε ποτά ή φαγητά, που αν και δεν είναι τόσο καλής ποιότητας, ωστόσο είναι ευχάριστα στη γεύση, από ποτά και φαγητά καλύτερης ποιότητας αλλά με όχι και τόσο ευχάριστη γεύση…(Η Καρδιά – στοιχείο Φωτιά, θρέφει μέσω της Χαράς, τη Σπλήνα – στοιχείο Γη, διότι είναι η Μητέρα της).

Αφορισμοί-τμήμα πέμπτο, (σελ. 273), 14.

Αν ο φυματικός παρουσιάσει διάρροια, είναι ένδειξη θανάτου…(σχέση συζευγμένων μεσημβρινών-ενεργειακών οργάνων: Πνεύμονας - Παχύ Έντερο).

Αφορισμοί-τμήμα πέμπτο, (σελ. 273),

18. Το κρύο είναι εχθρικό για τα κόκαλα, τα δόντια, τα νεύρα και τον εγκέφαλο, τον νωτιαίο μυελό˙ αντίθετα η ζέστη είναι ωφέλιμη. (ιδιότητες και χαρακτηριστικά του στοιχείου του Νερού και των οργάνων που ανήκουν σ’ αυτό, του Νεφρού και της Ουροδόχου Κύστης).

Περί Φυσών (σελ. 149),…

απ’ όλα τα στοιχεία του σώματος κανένα δεν συμβάλλει στη νόηση περισσότερο από το αίμα˙ όταν το αίμα διατηρεί τη σύστασή του, η νόηση παραμένει ακέραιη˙ όταν όμως το αίμα αλλοιωθεί, αλλοιώνεται και η νόηση. (σχέση Αίματος – Καρδιάς – Νου, η Καρδιά στεγάζει τον Νου, ανεπάρκεια του Αίματος της Καρδιάς ή Φωτιά στην Καρδιά προκαλεί νοητικές διαταραχές όπως σύγχυση, διαταραχές ύπνου, κ. ά.).

Υπερβολή-Ανεπάρκεια

Επιστολαί - 17. Ο Ιπποκράτης χαιρετά τον Δαμάγητο. (σελ. 67)…Γνωρίζω, βλέπεις, ότι στους ανθρώπους η αιτία της μανίας είναι ως επί το πλείστον η μανία αυτής της χολής. Γιατί υπάρχει βέβαια σε κάθε φύση, αλλά σε άλλους λιγότερο και σε άλλους περισσότερο. Όταν, λοιπόν, υπάρχει σε υπερβολική ποσότητα, δημιουργεί αρρώστια, γιατί είναι μια ύλη άλλοτε καλή και άλλοτε κακή…(εδώ, προσδιορίζεται η ουσία της παθολογικής αιτιότητας του δίπολου υπερβολή-ανεπάρκεια, με τον απλούστερο τρόπο: ότι είναι καλό σε μια ποσότητα, μπορεί να είναι κακό σε μια άλλη. Κι έτσι ξαναβρίσκουμε, όχι μόνο την έννοια του μέτρου που τόσο απασχόλησε τους Έλληνες, αλλά και ιδιότητες του βασικού δίπολου Yin-Yang, που εν τέλει είναι η γενεσιουργός σχέση).

Περί Παθών (σελ. 79) …50.Τα τρόφιμα και τα ποτά που ωφελούν πάρα πολύ το σώμα και επαρκούν για τη διατροφή και την καλή διατήρηση της υγείας είναι εκείνα ακριβώς που όταν κάποιος δεν τα χρησιμοποιεί κατάλληλα ή τα χρησιμοποιεί σε υπερβολικές ποσότητες προκαλούν τις αρρώστιες και από τις αρρώστιες το θάνατο……(ομοίως κι εδώ, αλλά επίσης επισημαίνεται η ανάγκη της ισορροπίας).

Περί Τόπων των κατά Άνθρωπον (σελ. 361)…42.Πόνος προκαλείται και από το κρύο και από τη ζέστη και από την υπερβολή και από την έλλειψη…(σαφέστατη αναφορά του δίπολου υπερβολή-ανεπάρκεια, αλλά και άλλων αιτιών ασθένειας όπως είναι το Κρύο και η Ζέστη).

Παραγγελίαι (σελ. 211)…14.Όπως πρέπει να φυλάγεται κανείς από μεγάλο φόβο, έτσι πρέπει να φυλάγεται και από υπέρμετρη χαρά…(ομοίως με το Επιστολαί - 17 ).

Περί Αέρων, Υδάτων, Τόπων (σελ. 31)…Πλευρίτιδες, περιπνευμονίες, καύσοι και ασθένειες που θεωρούνται οξείες, (δηλαδή με προεξέχουσα την Υπερβολή), παρουσιάζονται σπάνια. Οι ασθένειες αυτές δεν είναι δυνατόν να εκδηλώνονται, εκεί που οι άνθρωποι είναι ευκοίλιοι…(δηλαδή με συνήθη προεξέχουσα την Ανεπάρκεια).

Άνεμος, Κρύο - Ζέστη / Φωτιά, Υγρασία / Φλέγμα - Ξηρασία, Διατροφή, Συναισθήματα, Στάσιμο Qi / Αίμα, Κίνηση Qi

Περί Αέρων, Υδάτων, Τόπων (σελ. 31),…Τα κεφάλια των κατοίκων είναι υγρά και γεμάτα φλέγμα, και τα πεπτικά τους όργανα διαταράσσονται συχνά, καθώς το φλέγμα κατεβαίνει από το κεφάλι προς τα κάτω…(Γνωρίζουμε από την ΠΚΙ ότι η περιοχή που πλήττεται περισσότερο από το Φλέγμα – επειδή ως παράγωγο της χρόνιας Υγρασίας σε συνδυασμό με Κρύο / Ζέστη, είναι οντότητα συμπυκνωμένη και βαριά – είναι το κατώτερο Jiao/Θερμαστής, δηλαδή το κατώτερο τμήμα του πεπτικού συστήματος˙ και επιπλέον στις γυναίκες, τα γεννητικά όργανα).

Περί Αέρων, Υδάτων, Τόπων (σελ. 31),…Δεν μπορούν ούτε τόξο να τεντώσουν ούτε ακόντιο να ρίξουν με τη δύναμη του ώμου τους εξαιτίας της υγρασίας και της ατονίας του σώματός τους. Όταν όμως καυτηριαστούν, η περίσσια υγρασία αφαιρείται από τις αρθρώσεις, και τα σώματά τους γίνονται πιο σφιχτοδεμένα, τρέφονται καλύτερα και αποκτούν καλύτερες αρθρώσεις…(Εδώ, βλέπουμε αφενός τα χαρακτηριστικά της Υγρασίας –όπως είναι η ατονία και η χαλαρή σάρκα – η οποία έχει μπλοκάρει τις αρθρώσεις και έχει αδυνατίσει τη Σπλήνα, και αφετέρου την μέθοδο αντιμετώπισης, που όπως και στην ΠΚΙ: κινεί την Υγρασία, εν προκειμένω τοπικά, με καυτηρίαση, δηλαδή με Φωτιά που εξάλλου ελέγχει το Νερό).

Περί Κρισίων (σελ. 177),…41. Σε μελαγχολικούς με φρενίτιδα η εμφάνιση αιμορροΐδων είναι καλό σημάδι……(Γνωρίζουμε ότι η μελαγχολία (και η φρενίτιδα), δηλαδή η μαύρη χολή, σχετίζεται με Ανισορροπία του Ήπατος που πιθανότατα επηρεάζει τον Πνεύμονα και την Καρδιά– και άρα τον συζευγμένο του, το Παχύ Έντερο – στον κύκλο αντι-ελέγχου. Οι αιμορροΐδες, παρόλο εμπλέκουν κι άλλες ενεργειακές λειτουργίες, δημιουργούνται και κατά τον Ιπποκράτη και κατά την ΠΚΙ, σαν εκτόνωση αυτής της Ανισορροπίας, και ως δευτερογενές σύμπτωμα το αξιολογούμε και το αντιμετωπίζουμε θετικά).

Αφορισμοί-τμήμα τρίτο (σελ. 245), 5. Οι νοτιάδες (Ζεστοί Άνεμοι που συχνά συνδυάζονται με Υγρασία) προκαλούν βαρηκοΐες, βάρος στο κεφάλι, νωθρότητα και εξάντληση του οργανισμού…Οι βοριάδες (Κρύοι Άνεμοι) προκαλούν βήχα, πονόλαιμο, δυσκοιλιότητα, δυσουρία με ρίγη, πόνους στα πλευρά και το στήθος…(δηλαδή κυρίως εμπύρετες παθήσεις του αναπνευστικού, και λόγω της σύνδεσης του Πνεύμονα με το Παχύ Έντερο και σε συνδυασμό με τον πυρετό που καταναλώνει την Υγρασία του σώματος, μπορεί να προκληθεί δυσκοιλιότητα).

Αφορισμοί-τμήμα πέμπτο (σελ. 285 ), 5. Τα μαλακά τραύματα είναι καλοήθη, τα σκληρά κακοήθη. …(χαρακτηριστική διαφορά μεταξύ Υγρασίας και Φλέγματος).

Αφορισμοί-τμήμα τρίτο (σελ. 247), 7.

Σε εποχές ξηρασίας εκδηλώνονται υψηλοί πυρετοί˙ κι αν η ξηρασία καλύπτει μεγάλο μέρος του έτους, αυτά θα είναι τα αποτελέσματα στον ανθρώπινο οργανισμό και τέτοιες ασθένειες κυρίως πρέπει να περιμένουμε. (Χαρακτηριστικά συμπτώματα της Ξηρασίας, δηλ παρατεταμένης Ζέστης/Φωτιάς).

Αφορισμοί-τμήμα έκτο, (σελ. 287) 10.

Ακόμη και οι πιο δυνατοί πονοκέφαλοι υποχωρούν, αν τρέξει πύον, νερό ή αίμα από τη μύτη, το στόμα ή τα αυτιά. (Οι πονοκέφαλοι που προέρχονται από Υπερβολή, όπως φαίνεται εδώ, αναφέρονται συνήθως σε ανισορροπία του Ήπατος, είτε Άνεμο, είτε Φωτιά, είτε ανερχόμενο Yang, θεραπεύονται με αφαίρεση / διασπορά˙ γι’ αυτό και οποιαδήποτε από τις παραπάνω μεθόδους τους ωφελεί. Το ότι αυτή η αφαίρεση μπορεί να γίνει από διάφορα σημεία, έχει να κάνει, μεταξύ των άλλων, με το ποιο στοιχείο έχει επηρεαστεί πιο άμεσα από το Ήπαρ).

Αφορισμοί-τμήμα έβδομον (σελ. 305), 60. Άτομα με υγιή σάρκα πρέπει να υποβάλλονται σε ασιτία, γιατί τούτη στεγνώνει το σώμα. (Εφόσον η Υγρασία έχει επηρεάσει τη Σπλήνα, η πιο αποτελεσματική μέθοδος γι’ αυτήν είναι η αλλαγή στη δίαιτα, δηλαδή στη διατροφή, που δεδομένα και ο Ιπποκράτης και η ΠΚΙ χρησιμοποιεί ως βασική θεραπευτική μέθοδο).

Περί των εντός των Παθών (σελ. 137), 14. Η αρρώστια αυτή προκαλείται από το φλέγμα όταν το ελκύσει και στη συνέχεια μάλιστα δεν το αποβάλλει. Τότε εκείνο συμπυκνώνεται και σκληραίνει, παίρνοντας τη μορφή ψιλών λίθων όπως η άμμος. (Η άμμος στα νεφρά ομοίως με την ΠΚΙ, ονομάζεται Φλέγμα).

Περί Αέρων, Υδάτων, Τόπων (σελ. 67), 15. …Οι καρποί αυτής της περιοχής είναι όλοι ατροφικοί, μαλακοί και ανώριμοι, εξαιτίας της υπερβολικής ποσότητας νερού…(Αναφορά των συνεπειών της υπερβολικής Υγρασίας στη φύση).

Περί Αέρων, Υδάτων, Τόπων (σελ. 67), 16.

Σχετικά τώρα με τη μικροψυχία και την έλλειψη θάρρους των κατοίκων, το γεγονός ότι οι Ασιάτες είναι πιο απόλεμοι και πιο ήπιοι στον χαρακτήρα από τους Ευρωπαίους, οφείλεται κυρίως στην ομοιογένεια του κλίματος, που δεν παρουσιάζει απότομες μεταβολές της θερμοκρασίας ούτε προς τη ζέστη ούτε προς το κρύο αλλά έχει ομοιομορφία…(Ενδιαφέρουσα επισήμανση της επίδρασης που έχει το κλίμα ενός τόπου στον χαρακτήρα και στα συναισθήματα των κατοίκων).

Περί Χυμών(σελ. 99), 1.

 Το χρώμα των χυμών, όταν δεν υπάρχει υπαναχώρησή τους, είναι σαν των λουλουδιών. Πρέπει να οδηγούνται εκεί που είναι η φυσική ροπή τους, από τις κατάλληλες διεξόδους…Οι χυμοί που βγαίνουν από τα αγγεία τους δεν πρέπει ν α μένουν μέσα στο σώμα, αλλά να αποβάλλονται με ξηραντικά μέσα……

(Εδώ επισημαίνεται η σοβαρότητα της ορθής κίνησης συστατικών του οργανισμού, εν προκειμένω των υγρών, πράγμα που είναι εξίσου σημαντικό και για την ΠΚΙ η οποία αναφέρεται στην σωστή κίνηση του Qi και στις παθολογικές συνέπειες που έχει η ανατροπή της).

Περί Διάγνωσης - Θεραπείας

Περί Αρχαίης Ιητρικής (σελ. 111)

Έτσι, αν κάποιος κατάφερνε ερευνώντας να γνωρίσει την φύση των πραγμάτων του εξωτερικού κόσμου, θα ήταν σε θέση να διαλέγει πάντα το καλύτερο απ’ όλα. Και το καλύτερο είναι ό,τι απέχει περισσότερο απ’ το ακατάλληλο. (Ξεκινάω μ’ αυτό το απόσπασμα επειδή δείχνει με τρόπο τόσο απλό, παιδικό θα έλεγα, την ουσία στην προσέγγιση του Ιπποκράτη. Αυτή είναι η λογική, και η λογική βρίσκεται στο κέντρο του αρχαίου ελληνικού πνεύματος).

Περί Αρχαίης Ιητρικής (σελ. 97),…

Αιτία κάθε διαταραχής πρέπει να θεωρηθούν οι παράγοντες εκείνοι, η παρουσία των οποίων δημιουργεί αναγκαστικά τη συγκεκριμένη διαταραχή, και η οποία παύει να υπάρχει, όταν οι παράγοντες αυτοί δημιουργήσουν κάποιο διαφορετικό συνδυασμό. …(Ο Ιπποκράτης, θέτει την έννοια του συνδυασμού παραγόντων που αντίστοιχα, κατά την ΠΚΙ είναι η έννοια των Συνδρόμων).

Επιστολαί - 18. Ο Δημόκριτος χαιρετά τον Ιπποκράτη. (σελ. 91),…

Πρέπει λοιπόν ο γιατρός να μην βγάζει συμπεράσματα για την αρρώστια μόνο από την εξωτερική εμφάνιση, αλλά και από τα γεγονότα. Να εξετάζει μάλιστα περισσότερο απ’ όλα τους ρυθμούς της αρρώστιας, το αν βρίσκεται στην αρχή, στη μέση ή στο τέλος της, και παρατηρώντας τις διαφορές, την εποχή και την ηλικία να θεραπεύει το νόσημα γιατρεύοντας ως σύνολο το σώμα…

(Ο Δημόκριτος, στενός φίλος του Ιπποκράτη, θέτει βασικά θέματα περί διάγνωσης, που έχουν σαν κύριο άξονα την εξατομίκευση και την ολιστική σκέψη, στοιχεία κοινά στην ΠΚΙ).

Επιστολαί - 16. Ο Ιπποκράτης χαιρετά τον Κρατεύα. (σελ. 57),…

Αλλά στείλε μου όλα τούτα γρήγορα. Γιατί και η εποχή είναι κατάλληλη και καθώς μιλούν για μανία το πράγμα είναι πολύ επείγον. Σε κάθε τέχνη η αναμονή είναι ξένη, πιο πολύ όμως στην ιατρική, όπου η αναβολή βάζει σε κίνδυνο τη ζωή του αρρώστου. Ψυχή της θεραπείας είναι οι κατάλληλες ευκαιρίες και ο σκοπός η παρακολούθηση τους. (Ο Ιπποκράτης αναφέρεται στη μανία, η οποία ενδεχομένως εδώ να είναι ανισορροπία του Ήπατος – με εισβολή Ανέμου και εμπλοκή άλλων παραμέτρων εσωτερικών ή εξωτερικών – και ως τέτοια έχει έντονη (εκρηκτική) και ανεξέλεγκτη πορεία. Επίσης, βλέπουμε ότι παρατηρεί τον ασθενή διαρκώς και αξιολογεί και την μικρότερη αλλαγή - όπως και η ΠΚΙ - χωρίς να χάνει χρόνο).

Αφορισμοί-τμήμα δεύτερον (σελ. 247), 51.

Οι θεραπευτικές αγωγές με απότομες συνέπειες…ή με οποιοδήποτε τρόπο υπέρμετρη και απότομη διαταραχή του σώματος είναι επικίνδυνη˙ γενικά η υπερβολή αντιστρατεύεται τη φύση˙ το ασφαλές είναι να προχωρούμε σταδιακά, ιδιαίτερα όταν πρόκειται να περάσουμε από την μια κατάσταση στην άλλη. (Εδώ θίγονται η έννοιες της ηπιότητας, της ισορροπίας και της μετάβασης στην θεραπευτική αντιμετώπιση).

Αφορισμοί-τμήμα τέταρτον (σελ. 257), 18. Οι πόνοι πάνω απ’ το διάφραγμα υποδηλώνουν την ανάγκη κάθαρσης του οργανισμού με εμετικό˙ ενώ οι πόνοι κάτω απ’ αυτό, την ανάγκη κάθαρσής του με καθαρκτικό. (Με τον ίδιο τρόπο η ΠΚΙ ορίζει ασθένειες και αντίστοιχη θεραπευτική αντιμετώπιση).

Αφορισμοί-τμήμα έβδομον (σελ. 311), 87. Ό,τι δεν

θεραπεύεται με φάρμακα, θεραπεύεται με εγχείρηση˙ ό,τι δεν θεραπεύει η εγχείρηση, το θεραπεύει η καυτηρίαση˙ ό,τι δεν θεραπεύει η καυτηρίαση πρέπει να θεωρηθεί ανίατο. (Κοινές θεραπευτικές μέθοδοι με την ΠΚΙ).

Περί Τόπων των κατά Άνθρωπον (σελ. 361),…

Γιατί οι πόνοι παρουσιάζονται όταν μεταβληθεί ή αλλοιωθεί η κατάσταση που έχει το άτομο από τη φύση του…Το κάθε νόσημα έχει την ιδιαιτερότητά του. Σε εκείνους που είναι από τη φύση τους ζεστοί και αρρωσταίνουν από το κρύο η θεραπεία είναι να τους ζεσταίνεις…(Με τον ίδιο τρόπο η ΠΚΙ προσεγγίζει θεραπευτικά ανάλογες καταστάσεις Κρύου - Ζέστης και όχι μόνο).

Περί Χυμών (σελ.105),…5.

Να εξετάζετε την κατάσταση της αρρώστιας από τις πρώτες εκκρίσεις˙ ακόμη να κοιτάζετε πώς είναι τα ούρα, ποια είναι η κατάπτωση των σωματικών δυνάμεων, η αλλαγή του χρώματος, η εξασθένηση της αναπνοής…Το ίδιο πρέπει να γίνεται και με τα άλλα συμπτώματα, του δέρματος, των άκρων, των υποχονδρίων, των αρθρώσεων, των ματιών, του στόματος, των οργάνων, του ύπνου, όπια προκαλούν κρίση της νόσου και πότε πρέπει να βρίσκετε τρόπους να τα προκαλείτε. …(Με τον ίδιο τρόπο η ΠΚΙ αξιολογεί τα συμπτώματα και προσεγγίζει θεραπευτικά).

Περί Διατροφής

Αφιερώνω ένα ξεχωριστό κεφάλαιο στη διατροφή, γιατί σε όλα τα κείμενα του Ιπποκράτη, είτε αποδίδονται στον ίδιο, είτε σε μαθητές και συγχρόνους του, αποτελεί μία από τις αιτίες εμφάνισης ασθενειών και σίγουρα, όπως και στην ΠΚΙ, πολύ, αν όχι η πιο σημαντική μέθοδος θεραπείας. Όπως ήδη έχει αναφερθεί, ο Ιπποκράτης παρακολουθεί τον ασθενή κυριολεκτικά σκυμμένος στο προσκεφάλι του, καταγράφει με εξονυχιστικό τρόπο τις μεταβολές της υγείας του και προσαρμόζει συνεχώς την δίαιτά του με βάση τις παρατηρήσεις που κάνει. Άπειρα παραδείγματα, τόσο γενικά περί διατροφής, όσο και πολύ συγκεκριμένα με βάση την ιδιοσυγκρασία του ασθενούς, την εποχή και το κλίμα, τον τόπο, τα συμπτώματα και την πορεία της ασθένειας. Και φυσικά ο Ιπποκράτης τονίζει – όπως άλλωστε ισχύει και στην ΠΚΙ –ότι δεν μπορούμε παρά να αντιμετωπίζουμε τον κάθε ασθενή σαν μοναδική περίπτωση. Ακολουθούν ενδεικτικά αποσπάσματα περί διατροφής:

Περί Αρχαίης Ιητρικής (σελ. 67, 69, 71, 73, 75, 77, 79,…) 3.Η ιατρική επιστήμη δεν θα είχε ανακαλυφθεί ποτέ, ούτε θα είχαν γίνει ποτέ ιατρικές έρευνες, αν οι άρρωστοι ζούσαν και διατρέφονταν με τον ίδιο τρόπο όπως οι υγιείς κι αν δεν είχαν άλλες καλύτερες εναλλακτικές λύσεις… πιστεύω ότι ο παλαιότερος άνθρωπος αναζήτησε τροφή που να εναρμονίζεται καλύτερα με τον οργανισμό του, κι έφτασε στο σημείο που βρισκόμαστε σήμερα. Έτσι επεξεργάστηκε το σιτάρι, το μούσκεψε, το ξεφλούδισε, το άλεσε, το κοσκίνισε, το ζύμωσε, το έψησε κι έφτιαξε το ψωμί˙ το ίδιο έκανε και με το κριθάρι.

Πειραματίστηκε με τις τροφές, τις έβρασε, τις έψησε, τις ανακάτεψε, συνδύασε τα ισχυρά και αμιγή συστατικά με τα ασθενέστερα, ώστε να τα προσαρμόσει στον ανθρώπινο οργανισμό, πάντοτε με γνώμονα τη σκέψη ότι οι βαριές τροφές δεν θα μπορούσαν να αφομοιωθούν από τον οργανισμό, προκαλούσαν πόνο, αρρώστια και θάνατο, ενώ οι άλλες συντελούσαν στη διατροφή, την ανάπτυξη και την υγεία του…

8.Αν παρατηρούσαμε τον τρόπο διατροφής των ασθενών σε σύγκριση με εκείνο των υγιών ανθρώπων, θ’ ανακαλύπταμε πως δεν είναι τόσο επιβλαβής απ’ ότι θα ήταν για τους υγιείς ο τρόπος διατροφής των άγριων θηρίων και των ζώων γενικά…

9.Αν το θέμα ήταν τόσο απλό, όπως το παρουσίασα, και τόσο οι άρρωστοι όσο και οι υγιείς βλάπτονταν από τις βαρύτερες τροφές και ωφελούνταν και αναπτύσσονταν από τις ελαφρύτερες, τα πράγματα θα ήταν εύκολα˙ θα έπρεπε απλά να χρησιμοποιούμε ελαφρότατη δίαιτα για να πετύχουμε μεγάλο βαθμό ασφάλειας. Τώρα όμως δεν είναι μικρότερο σφάλμα ούτε και προκαλεί μικρότερη βλάβη στον άνθρωπο η λήψη τροφής λιγότερης και ανεπαρκούς για τις ανάγκες του. 
19…Ο άνθρωπος βρίσκεται στην καλύτερη φυσική του κατάσταση, όταν η πέψη είναι πλήρης και όλα ηρεμούν, χωρίς να αναδεικνύεται καμιά συγκεκριμένη δύναμη…

20…Ώστε πιστεύω ότι, για ν’ ασκήσει καλά το επάγγελμά του ένας γιατρός, είναι ανάγκη να γνωρίζει, και μάλιστα να προσπαθήσει σκληρά για να μάθει, όλα τα περί φύσης, δηλαδή πια επίδραση ασκούν στον άνθρωπο η τροφή, το ποτό και οι διάφορες συνήθειες, καθένα ξεχωριστά πάνω σε κάθε ξεχωριστό άτομο. Δεν αρκεί να νομίζει απλά ότι το τυρί είναι κακή τροφή, επειδή προκαλεί πόνο σε όποιον καταναλώνει υπερβολικές ποσότητες. Πρέπει να μάθει τι πόνο προκαλεί, για ποια αιτία και για ποιο απ’ όσα υπάρχουν μέσα στο σώμα είναι ακατάλληλο.

Αφορισμοί-τμήμα δεύτερο, (σελ. 235) 11. Είναι ευκολότερη η τόνωση του οργανισμού με υγρή παρά με στερεά τροφή.

17. Αν τρώμε περισσότερο απ’ όσο επιτρέπει ο οργανισμός, θα αρρωστήσουμε και αυτό θα φανεί και από τη θεραπευτική αγωγή.
21. Η οινοποσία κόβει την πείνα.

38.Πρέπει να προτιμάτε ποτά ή φαγητά, που αν και δεν είναι τόσο καλής ποιότητας, ωστόσο είναι ευχάριστα στη γεύση, από ποτά και φαγητά καλύτερης ποιότητας αλλά με όχι και τόσο ευχάριστη γεύση.

Περί των Εντός Παθών (σελ. 149) 18.…

Πρέπει να πίνει λίγο παραπάνω κρασί με την τροφή του για να ρέει το αίμα.(Κλείνω το περί διατροφής αλλά και τον κορμό της εργασίας, με ένα απόσπασμα που η αναφορά του στο κρασί αφορά με πολλούς τρόπους – υλικούς και πνευματικούς – το ελληνικό πνεύμα, εξ’ ου και οινό-πνευμα˙ το οποίο αφενός ο Ιπποκράτης το χρησιμοποιεί κατά κόρον στις θεραπείες του, και αφετέρου, κατά την ΠΚΙ αυξάνει την κίνηση του Qi και κατά συνέπεια του Αίματος. Κυρίως όμως γιατί με το κρασί ευχόμαστε: Στην υγειά μας!)

Έξοδος

Αναφέρεται στα Άπαντα του Ιπποκράτη, ανάμεσα στα σχόλια, ότι η ιατρική είναι η κύρια εγγυήτρια της ανθρώπινης προόδου αφού η ασθένεια επιφέρει στον άνθρωπο την κατάσταση της πρωταρχικής ανάγκης. Σκόνταψα κυριολεκτικά πάνω σ’ αυτή τη φράση γιατί το νόημά της είναι πολυσήμαντο, τόσο σε ατομικό, όσο και σε συλλογικό επίπεδο. 

Ο άνθρωπος, πλάσμα εξίσου θαυμάσιο και ανούσιο, φτάνει συχνά στο χείλος, αντιμέτωπος με οριακές καταστάσεις. Όταν μάλιστα αυτές άπτονται της υγείας του, θίγουν καίρια τη θνητότητά του˙ και τότε ενδεχομένως επανέρχεται στη γνήσια αφετηρία του: την ταπεινότητα, μόνη οδό για γνώση και εξέλιξη.

Τούτη λοιπόν είναι η αλήθεια γι’ αυτά τα πράγματα 
ή βρίσκεται πολύ κοντά.

[ΙΠΠΟΚΡΆΤΗΣ, Άπαντα 3 – Περί Αέρων, Υδάτων, Τόπων]

επιμέλεια άρθρου ®1Greek

hands on and happy