Οι τουρκικές υπηρεσίες ασφαλείας, ή οποιαδήποτε στοιχεία μέσα σε αυτές, το λεγόμενο «βαθύ κράτος», έχουν μια ιστορία αξιοποίησης της δεξαμενής της δεξιάς ιδεολογίας, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι η Τουρκία δεν θα αποκλίνει από την παραδοσιακή στρατηγική της πορεία: Να διατηρήσει την επαγρύπνηση ενάντια στον ιστορικό εχθρό της, την Ρωσία.
Halil Karaveli
Στις 19 Δεκεμβρίου, ο Mevlut Mert Altintas, ένας Τούρκος αξιωματικός της αστυνομίας, δολοφόνησε τον Andrei Karlov, τον πρεσβευτή της Ρωσίας στην Τουρκία. Η δράση του προφανώς εξελήφθη ως αντίποινα για τις ρωσικές βομβιστικές επιθέσεις στο ανατολικό Χαλέπι, και αυτός είναι ο τελευταίος από μια σειρά ακροδεξιών τρομοκρατών στην Τουρκία [2] των οποίων οι πράξεις χρησιμοποιήθηκαν για να τραβήξουν την Άγκυρα πίσω προς την Δύση.
Λιγότερο από δύο εβδομάδες μετά την δολοφονία, τις πρώτες πρωινές ώρες της 1ης Ιανουαρίου, ένας οπλοφόρος που πιστεύεται ότι είναι συνδεδεμένος με το Ισλαμικό Κράτος (ISIS) σκότωσε τουλάχιστον 39 ανθρώπους σε ένα νυχτερινό κέντρο διασκέδασης της Κωνσταντινούπολης [3]. Αν συνεχιστούν αυτές οι επιθέσεις, όπως είναι πολύ πιθανό, θα μπορούσε να υπονομευθεί η λαβή του Ερντογάν στην εξουσία, το οποίο είναι ακριβώς αυτό που αφορά το κύμα της τρομοκρατίας, ακόμη και αν οι δράστες είναι διαφορετικοί.
Σε αυτό το στάδιο, είναι αδύνατο να γνωρίζει κανείς την ακριβή πρόθεση του Altintas, αν ήταν ένας «μοναχικός λύκος» [4] ή καθοδηγήθηκε από άλλους, και ποιες συνέπειες θα έχει η δολοφονία. Αλλά τα ιστορικά μοτίβα προσφέρουν κάποιες ενδείξεις. Πρώτον, η Τουρκία έχει δει μια μακρά σειρά δολοφονιών υψηλού επιπέδου να διεξάγονται από την δεξιά πτέρυγα της χώρας, που αποτελείται από Σουνίτες ισλαμιστές [5] και Τούρκους εθνικιστές, οι οποίοι ήταν πάντα ευθυγραμμισμένοι με την τουρκική πολιτική [6]. Οι δολοφόνοι είχαν συνήθως διασυνδέσεις -άμεσες στην περίπτωση του Altintas, ο οποίος ήταν αξιωματικός των «ΜΑΤ»- με τις υπηρεσίες ασφαλείας της χώρας. Δεύτερον, οι δολοφονίες έχουν την τάση να λαμβάνουν χώρα σε ειδικές γεωπολιτικές περιστάσεις, δηλαδή όποτε η μακροχρόνια δέσμευση της Τουρκίας με την Δυτική συμμαχία ασφαλείας φάνηκε να μπαίνει σε κίνδυνο.
Το πρώτο κύμα ήρθε στις δεκαετίες του 1960 και του 1970, όταν η αριστερά ήταν ανοδική στην Τουρκία. Τότε φαινόταν ως σαν η χώρα, μέλος του ΝΑΤΟ από το 1952, να μπορούσε να καταλήξει να προσελκυσθεί στην τροχιά της Σοβιετικής Ένωσης. Η βία -δολοφονίες και σφαγές- έφτασε στο αποκορύφωμά της στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και στοίχισε πάνω από πέντε χιλιάδες ζωές. Οι στόχοι ήταν αριστεροί διανοούμενοι, φοιτητές, συνδικαλιστές, και Αλεβίτες, η αριστερόστροφη, ετεροδόξη μουσουλμανική μειονότητα. Αργότερα, στις αρχές της δεκαετίας του 2000, φατρίες στο εσωτερικό του τουρκικού στρατού –ο οποίος κατά τα άλλα είναι ένθερμος υποστηρικτής του ΝΑΤΟ- τάχθηκαν υπέρ του αναπροσανατολισμού μακριά από την Δύση και υπέρ της ανάπτυξης δεσμών ασφαλείας με την Ρωσία και την Κίνα. Ακολούθησε μια σειρά από θεαματικές δολοφονίες Χριστιανών.
Με την άνοδο του κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ), η Τουρκία φάνηκε να βάζει τον εαυτό της πάλι σε μια Δυτική πορεία. Παρά το γεγονός ότι το ΑΚΡ ήταν μετριοπαθές ισλαμιστικό, καλλιέργησε στενούς δεσμούς με τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρωπαϊκή Ένωση, τον σημαντικότερο εμπορικό εταίρο της Τουρκίας. Οι αξιωματικοί του στρατού οι οποίοι υποστήριξαν τον ευρασιατικό προσανατολισμό εκκαθαρίστηκαν και φυλακίστηκαν, κατηγορούμενοι ότι σχεδίαζαν ένα πραξικόπημα.
Αλλά η διολίσθηση του καθεστώτος ΑΚΡ στον αυταρχισμό [7] από το 2012, έχει κάνει τις σχέσεις Τουρκίας-Δύσης τεταμένες. Κατά κάποιο τρόπο, η μετατόπιση της Τουρκίας προς τα ανατολικά θα έπρεπε να την έχει φέρει πιο κοντά στην Ρωσία [8], η οποία ήταν κι εκείνη σε αυξανόμενη αντίθεση με την Δύση. Όμως, οι δύο χώρες ήταν κλειδωμένες στην μάχη στην Συρία, με την Άγκυρα να υποστηρίζει τους αντάρτες ισλαμιστές και την Ρωσία αποφασισμένη να κρατήσει τον σύμμαχό της, τον ηγέτη της Συρίας, Μπασάρ αλ-Άσαντ, στην εξουσία.
Ωστόσο, η Τουρκία έπρεπε σταδιακά να εγκαταλείψει τον φαινομενικά ακατόρθωτο στόχο της ανατροπής του Άσαντ. Ακολούθως, κατέληξε σε μια ύφεση με την Ρωσία με την ελπίδα να έχει τουλάχιστον κάποια επιρροή στις μελλοντικές εξελίξεις στην Συρία, πάνω απ’ όλα για να αποτρέψει τους Κούρδους της Συρίας από την ίδρυση μιας αυτο-διοικούμενης συνεχούς [εδαφικής] ζώνης [δίπλα] στα τουρκικά σύνορα. Επίσης, η άμβλυνση των εντάσεων μεταξύ των δύο χωρών (που είχαν φτάσει σε νέα ύψη μετά την κατάρριψη από την Τουρκία ενός ρωσικού πολεμικού αεροπλάνου πάνω από την Συρία στα τέλη του περασμένου έτους) διευκολύνθηκε από την αυξανόμενη αποξένωση της Άγκυρας με τις Ηνωμένες Πολιτείες, μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα κατά του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν [9] το καλοκαίρι.
Ο Ερντογάν δεν έχει κρύψει την απογοήτευσή του με την αντίδραση των ΗΠΑ στην προσπάθεια να τον ανατρέψουν. Ο ίδιος εξέφρασε ευγνωμοσύνη προς τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν, ο οποίος, σε αντίθεση με τον πρόεδρο των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα, έσπευσε να εκφράσει την υποστήριξή του στον Ερντογάν καθώς εξελισσόταν το πραξικόπημα. Φιλοκυβερνητικά μέσα ενημέρωσης στην Τουρκία μέχρι που υποστήριξαν ότι η Ρωσία βοήθησε να εκτροχιαστεί το πραξικόπημα.
Το τουρκικό καθεστώς έχει την τάση να εκλαμβάνει την άρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών να εκδώσει τον κληρικό Fethullah Gulen [10], τον οποίο η Άγκυρα θεωρεί υπεύθυνο για την απόπειρα πραξικοπήματος, ως απόδειξη της αμερικανικής συνενοχής. Περαιτέρω, η αμερικανική βοήθεια στους Κούρδους αντάρτες στην Συρία, οι οποίοι είναι στενοί σύμμαχοι του μαχητικού Κουρδικού Εργατικού Κόμματος (ΡΚΚ) που έχει εξαπολύσει μια εξέγερση εναντίον της Άγκυρας από το 1984, θεωρείται ως μια ακόμη έκφραση της αμερικανικής εχθρότητας. Σύμφωνα με δημοσιεύματα τουρκικών μέσων ενημέρωσης, στοιχεία εντός του κρατικού οικοδομήματος ενθαρρύνουν τον Ερντογάν να διακόψει τις σχέσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη και να ευθυγραμμίσει πληρέστερα την Τουρκία με την Ρωσία. Το αποτυχημένο πραξικόπημα μπορεί να ενίσχυσε την λαβή της στρατιωτικής ομάδας που υποστηρίζει μια τέτοια ευθυγράμμιση˙ αυτό που είναι σαφές είναι ότι οι εκκαθαρίσεις στον απόηχο της απόπειρας πραξικοπήματος έχουν εξαντλήσει τις τάξεις των πιο φιλο-ΝΑΤΟϊκών αξιωματικών.
Παρ’ όλα αυτά, η Τουρκία δεν είναι μονολιθική [11] και υπάρχουν και εκείνοι, συμπεριλαμβανομένων μερικών στις υπηρεσίες ασφαλείας, οι οποίοι εξακολουθούν να είναι αφοσιωμένοι στους ισλαμιστές αντάρτες σε αυτή την μάχη και ευθυγραμμισμένοι με τον παραδοσιακό, αντι-ρωσικό στρατηγικό προσανατολισμό της Τουρκίας γενικότερα. Αυτή ήταν μια σταθερά της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής και της πολιτικής ασφάλειας από το 1940. Η πεποίθηση ότι η Μόσχα είναι ο ιστορικός εχθρός έναντι του οποίου η Τουρκία πρέπει να παραμένει ισχυρή, οδήγησε την Τουρκία να συνάψει Δυτικούς δεσμούς εξ αρχής. Κάποιοι σε αυτό το στρατόπεδο, όπως ο Altintas, μπορεί να βλέπουν την βία ως την μόνη τους ελπίδα για να βάλουν την Τουρκία πίσω στον σωστό δρόμο. Υπάρχει ένα ιστορικό προηγούμενο σε αυτό: Οι τουρκικές υπηρεσίες ασφαλείας, ή οποιαδήποτε στοιχεία μέσα σε αυτές, το λεγόμενο «βαθύ κράτος», έχουν μια ιστορία αξιοποίησης της δεξαμενής της δεξιάς ιδεολογίας, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι η Τουρκία δεν θα αποκλίνει από την παραδοσιακή στρατηγική της πορεία: Να διατηρήσει την επαγρύπνηση ενάντια στον ιστορικό εχθρό της, την Ρωσία.
Για παράδειγμα, το 1979, ο δεξιός μαχητής Μεχμέτ Αλί Αγκτσά δολοφόνησε τον Αμπντί Ιπεκτσί, τον συντάκτη της ηγετικής κεντρώας εφημερίδας της Τουρκίας. Ο Ιπεκτσί ήταν υποστηρικτής του Bülent Ecevit, του σοσιαλδημοκράτη ηγέτη ο οποίος διετέλεσε πρωθυπουργός τρεις φορές μεταξύ 1973 και 1979 και τον οποίο οι επιχειρηματικοί και στρατιωτικοί κύκλοι αντιμετώπιζαν με μεγάλη καχυποψία. Η Τουρκία δεν είχε ποτέ πριν μια αριστερή κυβέρνηση, και πολλοί στο τουρκικό κρατικό οικοδόμημα και στους επιχειρηματικούς κύκλους πίστευαν ότι ο Ετσεβίτ επρόκειτο να οδηγήσει την χώρα μακριά από την Δυτική συμμαχία. «Αριστερά του κέντρου είναι ο δρόμος για την Μόσχα» ήταν ένα δημοφιλές σύνθημα μεταξύ πολλών δεξιών εκείνες τις ημέρες.
Μετά την δολοφονία, ο Αγκτσά στην συνέχεια απέδρασε από την φυλακή και έφυγε από την Τουρκία με την εμφανή βοήθεια της αστυνομίας. Αργότερα προσπάθησε να σκοτώσει τον πάπα Ιωάννη Παύλο ΙΙ [12] στην Ρώμη το 1981 σε ένα σχέδιο που δεν έχει αποσαφηνιστεί ποτέ. Έχει υποστηριχθεί ότι, αφού έφυγε από την Τουρκία, ο Αγκτσά είχε προσληφθεί από μυστικές υπηρεσίες του Ανατολικού μπλοκ, οι οποίες σχεδίαζαν να δολοφονήσουν τον Πολωνό πάπα ως αντίποινα επειδή ενθάρρυνε το κίνημα ελευθερίας στην πατρίδα του την Πολωνία.
 |
| Όταν ο «Γκρίζος Λύκος» Μεχμετ Αγκτσά, δολοφόνος του δημοσιογράφου Ιπεκτσί, αποπειράθηκε να «φάει» και τον Πάπα έξω από το Βατικανό! |
Τελικά, η δολοφονία του Ιπεκτσί αντιπροσώπευσε ένα σημαντικό ορόσημο στον δρόμο για το στρατιωτικό πραξικόπημα του 1980. Ήταν η πιο συγκλονιστική δολοφονία εκείνα τα χρόνια. Δεξιά τάγματα θανάτου με συνδέσμους προς το «βαθύ κράτος» σκότωσαν αριστερούς και κεντρώους διανοούμενους. Ο Ετσεβίτ απέφυγε μια απόπειρα δολοφονίας. Η Αριστερά τελικά συνεθλίβη όταν ο στρατός ανέλαβε την εξουσία το 1980. Αξιωματούχοι των ΗΠΑ χαιρέτισαν το πραξικόπημα των «δικών μας» και για ένα διάστημα, η Τουρκία φάνηκε να κλίνει ξανά προς την Δύση [13].
Ωστόσο, από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, μια αντι-Δυτική παράταξη είχε και πάλι κερδίσει έδαφος στο εσωτερικό του τουρκικού στρατού. Αυτή η παράταξη είδε με καχυποψία την αμερικανική πολιτική στην Μέση Ανατολή και πίστευε ότι η Ουάσιγκτον είχε εδαφικά σχέδια για την Τουρκία, και συγκεκριμένα ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες πρόκειται να χαράξουν ένα ανεξάρτητο Κουρδιστάν από το τουρκικό έδαφος. Πολλοί σε αυτή την ομάδα έφεραν αντίρρηση στο να επιτραπεί στις Ηνωμένες Πολιτείες να χρησιμοποιήσουν τουρκικό έδαφος κατά την εισβολή στο Ιράκ το 2003, κάτι που είχε υποστηρίξει ο Ερντογάν. Αυτοί οι λεγόμενοι Ευρασιατιστές [14] στρατιωτικοί αξιωματούχοι υποστήριξαν ότι η Τουρκία χρειάζεται να αναπροσανατολιστεί προς την Ρωσία και την Κίνα για να εξασφαλίσει την εθνική ασφάλεια και την ακεραιότητά της.
Αλλά ο ευρασιατισμός συγκρούστηκε με τις προτεραιότητες της κυβέρνησης του ΑΚΡ και με εκείνους ανάμεσα στους ανώτατους αξιωματικούς [του στρατού], οι οποίοι ως επί το πλείστον παρέμειναν φιλο-ΝΑΤΟϊκοί. Εισάγετε τώρα κι έναν άλλον δεξιό τρομοκράτη, τον Ogün Samast, ο οποίος το 2007 δολοφόνησε τον Αρμενο-Τούρκο δημοσιογράφο Χραντ Ντινκ. Η δολοφονία του Ντινκ ήρθε μετά την δολοφονία του Andrea Santoro, ενός καθολικού ιερέα το 2006, και ακολουθήθηκε από τις δολοφονίες τριών Χριστιανών ιεραποστόλων και εκδοτών. Και στις τρεις περιπτώσεις, οι δράστες ήταν δεξιοί έφηβοι. Οι Αρχές ισχυρίστηκαν ότι η βία ήταν έργο των αντι-Δυτικών εθνικιστών στο «βαθύ κράτος». Ένας κορυφαίος στρατηγός, γνωστός για τις ευρασιατιστικές απόψεις του, ο Χουρσίτ Τολόν, κατηγορήθηκε για τα εγκλήματα και συνελήφθη. Αθωώθηκε χρόνια αργότερα.
Ωστόσο, υπάρχουν τώρα συντριπτικά στοιχεία ότι το σχέδιο του Σαμάστ είχε πράγματι σχεδιαστεί από στοιχεία εντός των τουρκικών δυνάμεων ασφαλείας, αλλά αυτό ήταν -όπως και οι άλλες δολοφονίες Χριστιανών- μια παραπλανητική επιχείρηση. Εκ των υστέρων, φαίνεται ότι ο πραγματικός σκοπός ήταν να δημιουργηθούν οι συνθήκες που νομιμοποίησαν την συνένωση της Ευρασιατιστών, της εθνικιστικής αντιπολίτευσης προς το καθεστώς του ΑΚΡ. Το επεισόδιο ενίσχυσε το αίσθημα της φιλο-ΝΑΤΟϊκής ομάδας ότι η Άγκυρα χρειάζεται για να εκκαθαρίσει το «βαθύ κράτος», και βοήθησε να νομιμοποιηθούν διάφορες εικονικές δίκες κατηγορουμένων για το πραξικόπημα, κάτι που με την σειρά του εξάλειψε τις αντιληπτές απειλές για την συνεχή δέσμευση της Τουρκίας στην Δυτική δομή ασφάλειας.
 |
Το φέρετρο του πρέσβη της Ρωσίας στην Τουρκία, Andrei Karlov, έξω από τον καθεδρικό ναό του Σωτήρος στην Μόσχα, τον Δεκέμβριο του 2016. MAXIM SHEMETOV / REUTERS
|
Το αποτυχημένο πραξικόπημα το 2016 και η επαναπροσέγγιση με την Ρωσία έχουν βάλει την ευρασιατική επιλογή πίσω στο τραπέζι. Την μέρα μετά την δολοφονία του Karlov, οι υπουργοί Εξωτερικών του Ιράν, της Ρωσίας και της Τουρκίας υπέγραψαν κοινή δήλωση στην Μόσχα με την οποία σημείωσαν την δέσμευσή τους για την διατήρηση του καθεστώτος Άσαντ στην εξουσία. Η ιστορία διδάσκει ότι ένας τέτοιος ευρασιατικός προσανατολισμός θα προκαλέσει πιθανότατα περισσότερες αντιδράσεις. Υπονοεί, επίσης, ότι οι Ευρασιατιστές δεν θα πάρουν το πάνω χέρι. Ιστορικά, το δεξιό ιδεολογικό μπλοκ έχει αποδειχθεί ότι είναι συντριπτικά ισχυρό και αποτελεσματικό. Τα δεξιά δίκτυα στο τουρκικό κράτος έχουν αποδείξει την ικανότητά τους να κινητοποιούνται για να προστατεύσουν το φιλοδυτικό στρατηγικό status quo. Ο Ερντογάν γνωρίζει ότι πρέπει να είναι προσεκτικός. Όμως ο αγώνας για τον γεωπολιτικό προσανατολισμό της Τουρκίας κινδυνεύει να σπείρει τον όλεθρο σε ένα ήδη αποσταθεροποιημένο έθνος.
Copyright © 2017 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Ο HALIL KARAVELI είναι βασικός συνεργάτης στο Ινστιτούτο Κεντρικής Ασίας – Καυκάσου και στο Κοινό Κέντρο του Προγράμματος Σπουδών «Δρόμου του Μεταξιού», όπου ηγείται της Πρωτοβουλίας για την Τουρκία. Είναι επίσης συντάκτης του Turkey Analyst [1].All rights reserved.
Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου
Tο greek1.blogspot.com δημοσιεύει άρθρα της καθημερινότητας και της πολιτικής μέσα
από τα οποία ο καθένας έχει το δικαίωμα να εκφράζει ελεύθερα τις απόψεις του.
Kείμενα ή εικόνες (με σχετική σημείωση της πηγής), θεωρούμε ότι είναι δημόσια.
Kείμενα ή εικόνες (με σχετική σημείωση της πηγής), θεωρούμε ότι είναι δημόσια.
Αν υπάρχουν δικαιώματα συγγραφέων, ή ότιάλλο
παρακαλούμε ενημερώστε μας στο 1greek.wordpress.com@gmail.com
για να τα αφαιρέσουμε.
Επίσης σημειώνεται ότι οι απόψεις του ιστολόγιου μπορεί
να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου.
Για τα άρθρα που δημοσιεύονται
εδώ, ουδεμία ευθύνη εκ του νόμου φέρουμε καθώς απηχούν αποκλειστικά τις απόψεις
των συντακτών τους και δεν δεσμεύουν καθ’ οιονδήποτε τρόπο το ιστολόγιο.
Ο διαχειριστής του ιστολόγιου δεν ευθύνεται για τα σχόλια και τους δεσμούς που περιλαμβάνει. Τονίζουμε ότι υφίσταται μετριασμός των σχολίων και παρακαλούμε πριν δημοσιεύσετε το σχόλιό σας, έχετε υπόψιν σας τα ακόλουθα:
● Κάθε γνώμη είναι σεβαστή, αρκεί να αποφεύγονται ύβρεις, ειρωνείες, ασυνάρτητος λόγος και προσβλητικοί χαρακτηρισμοί, πολύ περισσότερο σε προσωπικό επίπεδο, εναντίον των συνομιλητών ή και των συγγραφέων, με υποτιμητικές προσφωνήσεις, ύβρεις, υπονοούμενα, απειλές, ή χυδαιολογίες.
● Μην δημοσιεύετε άσχετα, με το θέμα, σχόλια.
COMMENTS