Θανάσης Δρίτσας: Η Νηστεία της Σαρακοστής

Ο Θανάσης Δρίτσας, Καρδιολόγος, Αναπληρωτής Διευθυντής στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο, συνθέτης και συγγραφέας σχολιάζει το ζήτημα της σαρακοστιανής νηστείας και απαντά στις ερωτήσεις μας σε μια προσπάθεια διάκρισης της πνευματικής παράδοσης από την υγιεινή διατροφή.

Από που πηγάζει η παράδοση της νηστείας την μεγάλη τεσσαρακοστή (ή σαρακοστή) και πως αντιμετωπίζεται από την σημερινή κοινωνία;

Πριν εξαπολυθούν στον σύγχρονο κόσμο οι διαιτολόγοι,  οι αστρολόγοι, τα πρωινάδικα της τηλεόρασης  και τα γυμναστήρια της γειτονιάς οι περισσότεροι άνθρωποι βάσιζαν την εποχική διατροφική τους συμπεριφορά στην νηστεία ακολουθώντας τις θρησκευτικές νουθεσίες οι οποίες είχαν κυριότερο άξονα την εγκράτεια. Ο απώτερος στόχος της νηστείας στην ελληνική παράδοση δεν είναι η μείωση των προσλαμβανόμενων θερμίδων, η απώλεια βάρους και η βελτίωση της εξωτερικής εμφάνισης, όλα όσα δηλαδή αποτελούν στόχο ενός σύγχρονου διαιτολογικού προγράμματος, αλλά το να γίνει ο άνθρωπος γενικά συγκρατημένος. Πραγματική νηστεία, σύμφωνα με τον Μ. Βασίλειο, αποτελεί η εγκράτεια της γλώσσας, ο έλεγχος του θυμού, ο περιορισμός κάθε επιθυμίας και κατάκρισης του διπλανού ανθρώπου. Με βάση μάλιστα την προσέγγιση των ασκητών της ερήμου που όλοι τους ήσαν αξιοζήλευτα ολιγοδίαιτοι υπάρχουν δύο τύποι μάργων ανθρώπων (από το ρήμα μαργαίνω που σημαίνει γίνομαι παθιασμένος με κάτι) που έχουν μανία με το φαγητό: ο γαστρίμαργος, δηλαδή αυτός που αγαπάει την μεγάλη ποσότητα φαγητού και θα τον λέγαμε σήμερα «σαβούρα» και ο λαίμαργος, δηλαδή αυτός που παθιάζεται με τις νοστιμιές και τις απολαύσεις του λαιμού και θα τον λέγαμε «μερακλή των μεζέδων».

Πίσω λοιπόν από τον τρόπο που τρώμε υπάρχει ένα σημαντικό ψυχολογικό στοιχείο και θα βοηθούσε εξαιρετικά τους σύγχρονους ψυχιάτρους και ψυχολόγους να μελετήσουν την ελληνική παράδοση και να προσεγγίσουν βαθύτερα την έννοια της νηστείας. Εξάλλου δεν είναι τυχαίο ότι και οι καρδιολόγοι σήμερα συμβουλεύουν επιστροφή στην παραδοσιακή διατροφή. Ακόμη γνωρίζουμε ότι ο βαρειά αγχωτικός και καταθλιπτικός σύγχρονος άνθρωπος προστρέχει σε κατανάλωση μεγάλης ποσότητας ζάχαρης, θερμίδων, αλατιού και έντονων γεύσεων (ότι δηλαδή προσφέρει το σκουπιδοφαγητό-junk food των ταχυφαγείων τύπου MacDonald) αναζητώντας λυτρωτική διέξοδο στην απόλαυση προκειμένου να απαλλαγεί από το στρες που τον κυριεύει. Έτσι πολλές φορές συμπεριφέρεται και ως γαστρίμαργος και ως λαίμαργος. Οι θρησκευτικές παραδόσεις όλων των λαών της γης είχαν ξεκαθαρίσει απόλυτα ότι η εγκράτεια και η διατήρηση χαμηλού σωματικού βάρους αποτελεί ζήτημα ψυχικής ισορροπίας γιατί ο ψυχικά ασταθής και ο αγχωμένος άνθρωπος δεν μπορεί να ελέγξει το είδος και την ποσότητα του φαγητού του.

Νηστεία για τους περισσότερους σημαίνει αποχή από το κρέας, τα ψάρια και τα γαλακτοκομικά. Πόσο βλαβερή μπορεί να αποβεί η νηστεία για την υγεία μας;

Η εποχή μας χαρακτηρίζεται από πολύ μεγάλη κρεοφαγία και ζωική πρωτεινοφαγία. Μια περίοδος αποχής λοιπόν από τις ζωικές πρωτείνες συνιστά όχι μόνον κίνδυνο αλλά αποτοξίνωση ωφέλιμη για την υγεία μας. Άλλωστε όσοι ερευνούν τι ακριβώς τρώνε γνωρίζουν ότι μπορεί να πάρει κανείς φυτικές πρωτείνες υψηλής ποιότητας από τα όσπρια τα οποία είναι πολύ δημοφιλή κατά την σαρακοστή, επίσης και ασβέστιο μπορεί να πάρει κάποιος από αρκετούς ξηρούς καρπούς εκτός από τα γαλακτοκομικά. Επιπλέον η αυξημένη κατανάλωση φρούτων και λαχανικών μπορεί να προσφέρει μεγάλο όφελος σε βιταμίνες. Θα πρέπει να είναι κανείς πολύ προσεκτικός στην υπερβολική κατανάλωση υδατανθράκων κατά την σαρακοστή (μακαρόνια, ρύζι, ψωμί, ταχίνι) διότι προσφέρουν πολλές θερμίδες με κίνδυνο να αυξήσει κανείς το σωματικό του βάρος. Και στα μοναστήρια βλέπουμε πολύ συχνά το οξύμωρο-δηλαδή υπέρβαρους μοναχούς οι οποίοι νηστεύουν συστηματικά-αυτό οφείλεται σε πολύ μεγάλη κατανάλωση υδατανθράκων τις περιόδους νηστείας (πχ ο χαλβάς και το ταχίνι είναι θερμιδικές βόμβες σε μεγάλη κατανάλωση).  Πάντως νηστεία χωρίς να περιορίσει κανείς και την ποσότητα του φαγητού δεν είναι νοητή μέσα στην παράδοση μας. Νηστεία χωρίς πείνα δεν είναι νηστεία και δεν ανταποκρίνεται στο πνευματικό περιεχόμενο της νηστείας.

 Η παράδοση μας ως μεσογειακή διατροφή δεν περιείχε τόσο κρέας όσο τρώμε σήμερα. Γιατί γίναμε κρεοφάγοι ως λαός;

Πολύ πριν από την ανακάλυψη της χοληστερίνης και των βλαβερών επιδράσεων του λιπαρού φαγητού οι άνθρωποι δεν ήξεραν τι ακριβώς σημαίνει υγιεινό φαγητό αλλά από αρχαιοτάτων χρόνων η διατροφή μας ήταν από ένστικτο υγιεινή και περιλάμβανε ψάρια, φρούτα, λαχανικά, ψωμί και πολύ λιγότερο κρέας σε καθημερινή βάση. Η άμετρη κρεοφαγία ξεκίνησε συστηματικά μετά τον πόλεμο και υπήρξε αποτέλεσμα της επιβολής του δυτικού τρόπου ζωής αλλά πιστεύω συνδέθηκε και με την έξοδο της γυναίκας από το σπίτι και την απασχόληση της εκτός σπιτιού. Γιατί οπωσδήποτε τα «υγιεινά φαγητά» απαιτούν πολύ περισσότερη γνώση μαγειρικής και χρόνο σε σχέση με την παρασκευή του κρέατος πχ είναι πολύ δυσκολώτερο να φτιάξεις ρεβύθια από το να ψήσεις κρέας. Επίσης η συστηματική κατανάλωση αλλαντικών (βλ ζαμπόν) μας επεβλήθη από το εισαγωγικό διεθνές εμπόριο. Σε κάθε σπίτι το ψυγείο μετά τη δεκαετία του 70 γέμισε αλλαντικά και κίτρινα σκληρά τυριά  ενώ αυτό ήταν κόντρα στην παράδοση μας. Πάντως η μεγάλη επιστημονική μάχη εναντίον του λίπους και της χοληστερόλης έχει πρόσφατα τελειώσει. Υπάρχουν σήμερα επιστημονικές μελέτες που θεωρούν ωφέλιμη την μέτρια κατανάλωση αυγών και βούτυρου, ενώ πριν από μερικά χρόνια τα αυγά και το βούτυρο είχαν δαιμονοποιηθεί.

Οι καρδιολόγοι σχολιάζουν συχνά την αξία της μεσογειακής διατροφής για την υγεία της καρδιάς μας. Με ποιο τρόπο μας ωφελεί τελικά η μεσογειακή διατροφή;

Οταν ξεκίνησε επιστημονικά η μελέτη της μεσογειακής διατροφής δόθηκε έμφαση στην μεγάλη αξία του ελαιόλαδου ως βάση της διατροφής αυτής και εξακολουθούν να αποκαλύπτονται όλες και περισσότερες ευεργετικές βιοχημικές δράσεις του παρθένου ελαιόλαδου. Η Ευρωπαική Καρδιολογική Εταιρεία όμως εξετάζει και το ενδεχόμενο η κλινική αξία της μεσογειακής διατροφής να περνάει μέσα από κανάλια που αφορούσαν τον ήρεμο και χωρίς άγχος τρόπος ζωής των παλαιών ανθρώπων του μεσογειακού νότου. Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο των μεσογειακών (και της παλαιότερης ελληνικής κοινωνίας γενικότερα) ήταν το κοινό τραπέζι. Τα μέλη της οικογένειας έτρωγαν όλοι μαζί και συχνά το τραπέζι πλαισίωναν γείτονες και φίλοι. Σήμερα σπάνια βρίσκονται μαζί τα μέλη της οικογένειας στο τραπέζι γιατί ο καθένας ακολουθεί διαφορετικούς (ταχείς) ρυθμούς ζωής με πολύωρη εργασιακή απασχόληση.

Πως βοηθάει την υγεία μας το κοινό τραπέζι;

Το κοινό τραπέζι αναδεικνύεται σε κορυφαίο ψυχοθεραπευτικό εργαλείο θα λέγαμε με σύγχρονους ψυχιατρικούς όρους. Ξεφυλλίζοντας ένα παλαιό και σπάνιο βιβλίο που έγραψε ο περίφημος λόγιος και ποιητής του 18^ου αιώνα Καισάριος Δαπόντες (1714-1784) με τίτλο «Κανών περιεκτικός πολλών εξαιρέτων πραγμάτων των εις πολλάς πόλεις και νήσους και έθνη και ζώα εγνωσμένων», (έκδοση 1778) βρήκα μια συγκλονιστική επιστολή που απευθύνεται σε κάποιον Πούρβουλο, μεγάλο λογοθέτη. Ο αποστολέας εκδηλώνει την επιθυμία να δειπνήσει σε κοινό γεύμα με τον αποδέκτη της επιστολή και διατυπώνει με υπέροχο τρόπο την βαθύτερη σημασία της κοινής τράπεζας. Τα κυριώτερα σημεία της επιστολής έχουν ως εξής (κρατώ την αυθεντική γλώσσα της εποχής του Καισάριου Δαπόντε):

«Επιθυμία επεθύμησα τούτην την εβδομάδα φαγείν μετά της ευγενείας σου. Εις το τραπέζι δε δεν θέλω να είναι άρτος αρπαγής, πρόβατον αδικίας, όρνιθα ασελγείας, ούτε δορκάς υπερηφανείας, ούτε ορτύκι μνησικακίας, ούτε λαγός φιλοχρηματίας, αλλά ούτε χοίρος ακαθαρσίας. Θέλω δε και παρακαλώ να είναι άρτος ιδρώτος, φακές ταπεινοφροσύνης, φασούλια σωφροσύνης, ρεβίθια ελεημοσύνης, ιχθύες απλότητος, ελιές ιλαρότητος, και λάχανα ευλαβείας. Αντί μεζέδες θέλω τα ηθικά και τα πνευματικά διηγήματα, αντίς αλατιέρας να παραθέσης πίστιν, αντίς άλας και πιπέρι την πράξιν και την θεωρίαν, αντίς δε μάσαν (=τραπεζομάντιλο) να απλώσεις την καθαρότητα, αντίς ταλέρια (=πιάτα) να βάλεις την εγκράτεια, αντίς μαχαίρια την διάκρισιν, αντίς πηρούνια την υπομονήν. Μη τραπεζώσης δε οίνον αδολεσχίας, ούτε πήλινο αποστασίας, αμή μόνον νερόν δακρυρροίας, έστω και σερμπέτι καλής καρδίας. Κεραστήν δε να διορίσεις τον νούν και ποτήρι την φρόνησιν και αντίς υπηρέτας την ολιγάρκειαν και την μετριότητα».

Στη σημερινή εποχή της άμμετρης κατανάλωσης θερμίδων η μαγική αυτή επιστολή όχι μόνο δείχνει τι σημαίνει ελληνική παραδοσιακή υγιεινή διατροφή αλλά ξαναθυμίζει  τη βαθύτερη σημασία του κοινού τραπεζιού, ως μέσου πνευματικής επικοινωνίας και όχι ως αποκλειστικά γαστρική απόλαυση. Η σύγκριση με τα σύγχρονα τηλεοπτικά πανηγύρια πρόσληψης «διακοσμημένων» θερμίδων (τύπου Mάστερ Σεφ) βγάζει μάτια.

Τελικά ο στόχος της νηστείας δεν είναι απλά η υγιεινή διατροφή αλλά η εγκράτεια και η απεξάρτηση από το υλικό κομμάτι της ύπαρξης μας. Πως μπορεί να αξιοποιηθεί στις μέρες μας το εκκλησιαστικό γνωμικό-δεν χρειάζεται μόνον ψωμί για να ζήσει ο άνθρωπος;

Στον αιθέριο κόσμο της μεσογείου που ζούμε  το άπλετο φως κάνει  τα πάντα διάφανα, καταργεί τη βαρύτητα και χαρίζει μια αίσθηση ελαφράδας. Δεν είναι μόνο το μεσογειακό ελαιόλαδο που χαρίζει την υγεία και η μεσογειακή κουζίνα που μπορεί να χαρίσει χαμηλότερο σωματικό βάρος. Είναι πάνω απ’ όλα οι καθαρές σκέψεις και το ελεύθερο πνεύμα που χάρισε η γη που ζούμε στους παππούδες μας και χαρίζει ακόμη και σήμερα σε όσους  διακριτικούς μπορούν πλέον να το αντιληφθούν. Γιατί το πιό σημαντικό είναι να μη γίνει κανείς πνευματικά βαρύς και να παραμένει διάφανος. Για αυτή την εσωτερική διαφάνεια έχει γράψει ο Οδδυσέας Ελύτης: Θα σου δώσω εγώ ένα δέρμα που να κοιτάν οι άνθρωποι από μέσα. Και να μην έχεις ούτε ένα μυστικό. Σε όλους εσύ θα ανήκεις. Όλος φως.

πηγη:  Press Publica

Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Συνδεθείτε στη σελίδα μας στο Facebook

Tο greek1.blogspot.com δημοσιεύει άρθρα της καθημερινότητας και της πολιτικής μέσα από τα οποία ο καθένας έχει το δικαίωμα να εκφράζει ελεύθερα τις απόψεις του. 

Kείμενα ή εικόνες (με σχετική σημείωση της πηγής), θεωρούμε ότι είναι δημόσια.

 Αν υπάρχουν δικαιώματα συγγραφέων, ή ότιάλλο παρακαλούμε ενημερώστε μας στο 1greek.wordpress.com@gmail.comγια να τα αφαιρέσουμε. 

Επίσης σημειώνεται ότι οι απόψεις του ιστολόγιου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου. 

Για τα άρθρα που δημοσιεύονται εδώ, ουδεμία ευθύνη εκ του νόμου φέρουμε καθώς απηχούν αποκλειστικά τις απόψεις των συντακτών τους και δεν δεσμεύουν καθ’ οιονδήποτε τρόπο το ιστολόγιο. 

Ο διαχειριστής του ιστολόγιου δεν ευθύνεται για τα σχόλια και τους δεσμούς που περιλαμβάνει. Τονίζουμε ότι υφίσταται μετριασμός των σχολίων και παρακαλούμε πριν δημοσιεύσετε το σχόλιό σας, έχετε υπόψιν σας τα ακόλουθα: 
● Κάθε γνώμη είναι σεβαστή, αρκεί να αποφεύγονται ύβρεις, ειρωνείες, ασυνάρτητος λόγος και προσβλητικοί χαρακτηρισμοί, πολύ περισσότερο σε προσωπικό επίπεδο, εναντίον των συνομιλητών ή και των συγγραφέων, με υποτιμητικές προσφωνήσεις, ύβρεις, υπονοούμενα, απειλές, ή χυδαιολογίες. 
● Μην δημοσιεύετε άσχετα, με το θέμα, σχόλια.