Γυναίκα και θρησκεία από την αρχαιότητα έως σήμερα

Η περιπέτεια... της γυναικείας ταυτότητας

« Η γυναίκα θα πρέπει να δουλεύει περισσότερο από το γαϊδούρι,
γιατί το γαϊδούρι τρώει τ´ άχυρα και η γυναίκα το στάρι»
Καυκασιανή παροιμία
 

        «Στην Καμπούλ (Αφγανιστάν) η γυναίκα θεωρείται κάτι λιγότερο και από ζώο. Απαγορεύεται να φαίνεται μέρος του σώματός της, κυκλοφορεί τελείως καλυμμένη με την αμπάγια να καλύπτει τελείως το πρόσωπο»
(ΤΙΜΕ) 
 

«Στο Ιράν υπάρχει θρησκευτική αστυνομία που περιπολεί και αλίμονο στις γυναίκες που θα τολμήσουν να κυκλοφορήσουν στο δρόμο χωρίς το τσαντόρ τους, ή
θα επιβαίνουν στο λεωφορείο με άλλους άντρες»
( La Repubblica) 

Έξαρση και ξαφνική «ευαισθησία» παρατηρείται στον τύπο σχετικά με τη θέση της γυναίκας στον Ισλαμικό κόσμο. Μάλιστα αναδεικνύεται το ερώτημα πως ο ισλαμισμός μπορεί να φτάνει σε τέτοια σημεία εξευτελισμού τη γυναικεία υπόσταση. Αριστοτεχνικά υφαίνεται το νήμα εξύψωσης του Χριστιανισμού και μιας εύστοχης επισήμανσης της ανωτερότητάς του, αφού ο Χριστιανισμός «μιλάει για ισότητα και το δείχνει και στην πράξη».

Χριστιανισμός - Μουσουλμανισμός και Γυναίκα 

Ας δούμε, όμως,  ποια είναι στάση των θρησκειών και ιδιαίτερα της Μουσουλμανικής θρησκείας και του Χριστιανισμού απέναντι στο γυναικείο φύλο.

«Θέλω δε να εξεύρητε, ότι η κεφαλή παντός ανδρός είναι ο Χριστός. κεφαλή δε της γυναικός, ο ανήρ. κεφαλή δε του Χριστού ο Θεός. Πάσα δε  γυνή προσευχομένη ή προφητεύουσα με την κεφαλήν ασκεπή, καταισχύνει την κεφαλήν εαυτής.. Διότι ο μεν ανήρ δεν χρεωστεί να καλύπτη την κεφαλήν αυτού, επειδή είναι εικών και δόξα του Θεού. η γυνή είναι δόξα του ανδρός. Διότι ο ανήρ δεν είναι εκ της γυναικός αλλά η γυνή εκ τους ανδρός. επειδή δεν εκτίσθη ο ανήρ δια την γυναίκα, αλλ´ η γυνή δια τον άντρα» (Α´ Κορινθίους ια´ 3-15). 

Εδώ και αιώνες, και στην αρχή της εμφάνισης του χριστιανισμού υπήρχε η συνήθεια οι γυναίκες να φορούν κάλυμμα κατά τις δημόσιες εμφανίσεις τους. Μόνο οι υπόπτου ηθικής γυναίκες δεν κάλυπταν το κεφάλι τους. Μερικές δε χριστιανές που νόμισαν ότι ανήκαν σε μια θρησκεία που κήρυσσε την ισότητα των ανθρώπων αποτόλμησαν να βγάλουν την ώρα των συναθροίσεων της Εκκλησίας το κάλυμμα από το κεφάλι τους, γεγονός που τρόμαξε τους περισσότερο προσηλωμένους στη σεμνοτυφία χριστιανούς. Τότε ο Παύλος φρόντισε με το παραπάνω απόσπασμα να επαναφέρει στην τάξη τις γυναίκες που τόλμησαν να βγάλουν το μαντήλι, τους έδειξε ποια είναι η θέση τους. Και αυτό δεν είναι το μόνο απόσπασμα του Παύλου που δείχνει πως ήθελε ο χριστιανισμός τη γυναίκα. Στην ίδια επιστολή λέει «Αι γυναίκες σας ας σιωπώσιν εν ταις εκκλησίαις. διότι δεν είναι συγκεχωρημένον εις αυτάς να λαλώσιν, αλλά να υποτάσσωνται, καθώς και ο νόμος λέγει. (Α´ Κορινθίους ιδ´ 34-35).

Μερικοί αιώνες χωρίζουν αυτά τα γεγονότα, αλήθεια ποιο είναι το νήμα που τα συνδέει;  Ο Χριστιανισμός σήμερα εμφανίζεται διαφορετικός. Τι είναι αυτό που κάνει μια θρησκεία να «ανοίγει» και να «κλείνει» την ηθική της «υπόσταση» για τα δύο φύλα;

Η θρησκευτική αντίληψη για την κατωτερότητα της γυναίκας και η μείωση της αξιοπρέπειάς της αναδύεται και από τα κείμενα για την προέλευσή της, όπως η διήγηση που αναφέρει ότι η πρώτη γυναίκα η Εύα δημιουργήθηκε από το Θεό για να μην είναι ο άντρας μόνος και στεναχωριέται, για να έχει να ασχολείται ο Αδάμ.

Τον ίδιο μύθο για τη δημιουργία της γυναίκας αναφέρει και το Κοράνι των μουσουλμάνων και το ιουδαϊκό Θωρ και τα άλλα ιερά βιβλία των διαφόρων θρησκειών και υποστηρίζουν ότι η γυναίκα απ´ την καταγωγή της είναι κατώτερη ύπαρξη, που δημιουργήθηκε ύστερα από τον άντρα και υποτάσσεται σ´ αυτόν. «εις γυναίκα όμως δεν συγχωρώ να διδάσκη μηδέ να αυθεντεύη επί του ανδρός, αλλά να ησυχάζει. Διότι ο Αδάμ πρώτος επλάσθη, έπειτα η Εύα, και ο Αδάμ δεν ηπατήθη. αλλ´ η γυνή απατηθείσα έγινε παραβάτις.». (Α´  Τιμόθεον β´  9-5)

Οι γυναίκες μετά το Θεό πρέπει να φοβούνται τον άντρα! Αυτό είναι το κλισέ και του Χριστιανισμού και του Ισλαμισμού. «Αι γυναίκες, υποτάσσεσθε εις τους άνδρας σας ως εις τον Κύριον. διότι  ο ανήρ είναι κεφαλή της γυναικός καθώς και ο Χριστός κεφαλή της Εκκλησίας, και αυτός είναι σωτήρ του σώματος. Αλλά καθώς η εκκλησία υποτάσσεται εις τον Χριστόν, ούτω και αι γυναίκες ας υποτάσσονται εις τους άνδρας αυτών κατά πάντα» (Προς Εφεσίους ε´ 22-24)

Στο Μαρόκο για μια γυναίκα που δεν είναι καλυμμένη χρησιμοποιείται η έκφραση «αριάνα», δηλαδή γυμνή. Στην Αλγερία πριν λίγα χρόνια αρκετοί βουλευτές βρέθηκαν να αντιδικούν για το μήκος της βέργας με την οποία πρέπει να δέρνει ο άνδρας τη γυναίκα του.

Οι θεολόγοι του χριστιανικού μεσαίωνα

Ένα βήμα πιο πέρα από τον Παύλο κάνουν οι θεολόγοι του Μεσαίωνα, οι οποίοι έθεσαν το ερώτημα αν η γυναίκα έχει ψυχή, αφού δεν πλάσθηκε κατ´ ευθείαν από το Θεό αλλά από το πλευρό του Αδάμ. Το Μεσαίωνα και σε διάστημα περίπου 3 αιώνων υπολογίζεται ότι χιλιάδες γυναίκες (μερικοί φτάνουν το νούμερο σε 1 εκατομμύριο γυναίκες, J. Rattner, Άντλερ) κάηκαν ως μάγισσες με μεγαλύτερη έξαρση το 1630 και με κύριο επιχείρημα ότι έκαναν σεξουαλικά όργια με το Διάβολο και έπρεπε με βασανιστήρια να μαρτυρήσουν τις κακές πράξεις που είχαν κάνει κάτω από την επίδραση του διαβόλου. Αυτή η υποτίμηση προς τις γυναίκες καλλιέργησε την παράδοση για τις στρίγκλες,  που δήθεν είχαν την ικανότητα να πετούν πάνω σε σκουπόξυλα, να μετατρέπονται σε ζώα και σε άψυχα αντικείμενα χάρη στη σχέση τους με το διάβολο.

Στο μεσαίωνα η γυναίκα θεωρούνταν ιδιοκτησία του άντρα και ο ιππότης είχε το δικαίωμα να κακοποιεί τη σύζυγό του, να την ξυλοκοπάει, να την τιμωρεί, να τη δωρίζει, να την κληροδοτεί δια διαθήκης, να την αποπέμπει, ως το 13ο αιώνα και να την πουλάει. Στα όνειρα ή στα οράματα των ασκητών του χριστιανισμού ο δαίμονας μεταμορφωνόταν σε μια προκλητική γυναίκα.

Η γυναίκα στην Αρχαία Ελλάδα 

Η θέση της γυναίκας δεν χειροτέρεψε ξαφνικά με την εμφάνιση του χριστιανισμού ή του Ισλαμισμού. Οι αρχαίοι Έλληνες δεν τη μεταχειρίζονταν καλύτερα. Θα δυσκολευτεί αρκετά όποιος αναζητήσει στα κείμενα των Ελλήνων φιλοσόφων έστω και μια απλή διαμαρτυρία για τη θέση της γυναίκας.

Ο Πλάτωνας γράφει ότι «οι άντρες είναι προφανώς ανώτεροι από τις γυναίκες και τα παιδιά...» (Νόμοι 917), ο δε Αριστοτέλης υποστηρίζει «...ο άντρας έχει τη θέση του αφέντη και η γυναίκα τη θέση του εξαρτημένου...» (Πολιτικά Α 13, 1260). Ο Πυθαγόρας μίλαγε για τις δυο αρχές που δημιούργησαν τον κόσμο, η πρώτη το αγαθό στοιχείο από το οποίο προήλθε η τάξη, το φως και ο άντρας και το κακό στοιχείο το οποίο γέννησε το χάος, το σκότος  και τη γυναίκα.

Θρησκεία, κοινωνία και οικονομία

Κατ´ αρχήν είναι γνωστό ότι οι θρησκείες έχουν την ικανότητα της «πλαστικότητας» ανάλογα με το οικονομικό μοντέλο της εποχής. Διαφορετικός ήταν ο χριστιανισμός στους πρώτους αιώνες και στο Μεσαίωνα και διαφορετικός σήμερα στην Ευρώπη του σύγχρονου καπιταλισμού. Οι ανάγκες της οικονομίας, η ανάπτυξη της βιομηχανίας και η έλλειψη εργατικών χεριών έβγαλαν τη γυναίκα στην παραγωγή, έτσι ώστε αναγκαστικά άλλαξε η αντιμετώπισή της στην κοινωνία.

Στους κόλπους του φεουδαρχικού συστήματος διαμορφώνεται ο νέος καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής. Η αστική τάξη, η τάξη που είναι φορέας του νέου τρόπου παραγωγής, έχει ανάγκη από «ελεύθερη» αγορά εργασίας και αγωνίζεται να αποκτήσει τη δυνατότητα να κατευθύνει ελεύθερα όλους τους τομείς της ζωής της κοινωνίας.

Το οικονομικό σύστημα αποτελεί τη βάση, το θεμέλιο που πάνω σ´ αυτό γεννιούνται οι πολύμορφες κοινωνικές σχέσεις, οι ιδέες και οι θεσμοί. Οι κοινωνικές ιδέες, όπως οι θρησκευτικές, οι θεσμοί και οι οργανώσεις, όπως η εκκλησία, που δημιουργούνται πάνω στη δοσμένη βάση, αποτελούν το εποικοδόμημα της κοινωνίας. Κάθε αλλαγή της βάσης -των παραγωγικών δυνάμεων και παραγωγικών σχέσεων- προκαλεί και αλλαγή του εποικοδομήματος, δηλαδή ριζικές αλλαγές στον τομέα του κράτους, του δικαίου, της θρησκείας, της ηθικής, της ιδεολογίας. Το εποικοδόμημα με τη σειρά του επιδρά στις παραγωγικές σχέσεις και μπορεί να καθυστερήσει ή να επιταχύνει την αλλαγή τους. Οι θρησκείες προσαρμόζονται αργά ή γρήγορα, εύκολα ή δύσκολα στις αλλαγές της οικονομίας.

Στις μέρες μας αυτό συμβαίνει στη γειτονική Τουρκία όπου από τη μεριά της αστικής τάξης γίνεται προσπάθεια να αποκοπεί ο ομφάλιος λώρος με τη φεουδαρχία. Η κατάργηση των «Ιμάμ Χατίπ» είναι ένα βήμα προς αυτή την κατεύθυνση αφού σ´ αυτά τα ιεροδιδασκαλεία γίνεται ανάλυση και διδασκαλία του Κορανίου ως νόμου όχι μόνο θρησκευτικού αλλά και πολιτικού.

Η απεριόριστη εξουσία του κληρονομικού μονάρχη παραχωρεί τη θέση της στην κοινοβουλευτική δημοκρατία, εισάγεται το εκλογικό δικαίωμα, διακηρύσσονται οι πολιτικές ελευθερίες των πολιτών και η ισότητά τους απέναντι στο νόμο. Το καθεστώς αυτό ανταποκρίνεται περισσότερο στις αρχές του ελεύθερου ανταγωνισμού, στο  ελεύθερο παιχνίδι των οικονομικών δυνάμεων, που πάνω σ´ αυτές στηρίζονταν για μεγάλο χρονικό διάστημα ο καπιταλισμός. Πάνω σ´ αυτές τις αρχές δεν θα μπορούσε να μην προσαρμοστεί και η θρησκεία η οποία αποτελεί και έναν από τους θεσμούς του σύγχρονου κράτους.

Σε γενικές γραμμές οι θρησκείες επικυρώνουν την υποδούλωση της γυναίκας σε όλες τις μορφές των κοινωνικών συστημάτων - δουλοκτητική, φεουδαρχική, καπιταλιστική. Η υποδούλωση και η καταπίεση υφίσταται και από την οικογένεια και από την κοινωνία. Η ανισότητα των δύο φύλων κυριαρχεί στον οικονομικό τομέα, στον πολιτικό, στον κοινωνικό, στον πολιτισμό, στη γλώσσα. Το γυναικείο πρόβλημα όμως δεν πρέπει να το τοποθετούμε έξω από το σύνολο των κοινωνικών προβλημάτων. Η γυναίκα στον καπιταλισμό θα εξακολουθεί να είναι πρόσφορο θύμα, είτε βρίσκεται στην Καμπούλ είτε στην Ευρώπη. Η αρχαία θρησκεία στο δουλοκτητικό σύστημα, όπως και ο χριστιανισμός και ο ισλαμισμός στη φεουδαρχία και στον καπιταλισμό, λειτουργούν ως  ιδεολογική νομιμοποίηση του υπάρχοντος συστήματος.

Σήμερα ο χριστιανισμός αν φαίνεται πιο ανεκτικός στην αντίληψη για τη θέση της γυναίκας και δέχεται αυτό που επιβάλει η μόδα στη γυναίκα είναι γιατί προσαρμόστηκε στις επιταγές της οικονομίας, έβαλε δηλαδή «νερό» στην ιδεολογία του. Η αντιδραστική και οπισθοδρομική αντίληψη για το γυναικείο φύλο υπάρχει στις αποσκευές του και αποτελεί «εφεδρεία» σε περιπτώσεις οπισθοδρόμησης του ανθρωπίνου πνεύματος.

*Η Ελένη Νικολαΐδου είναι Ιστορικός, επιστημονική σύμβουλος του εκπαιδευτικού δικτύου www.alfavita.gr

«Έλλην Αιθήρ»

e-mail Αναγνώστη

www.tovima.gr : Μετά όμως διαβάστε και τις απαντήσεις των αναγνωστών του άρθρου.  Θα σας γεμίσει τα κενά που σίγουρα δημιουργεί το Άρθρο.